Χαρίτων Καρανάσιος
Το σχέδιο «Καλλικράτης» για τη διαίρεση της χώρας σε Περιφέρειες προβάλλεται ως άμεση αναγκαιότητα για την ορθολογικότερη λειτουργία του κράτους μέσω της αποκέντρωσης. Από μόνο του όμως το σχέδιο θα κριθεί στην πράξη. Η επιτυχία του, λοιπόν, εξαρτάται από την εφαρμογή, αλλά πριν από την εφαρμογή, η οποία βέβαια εξαρτάται από τα πρόσωπα, υπάρχει πρόβλημα σχεδιασμού. Το πιο εύκολο πράγμα είναι να κόψει κανείς τη χώρα σε φέτες, αλλά το ζήτημα είναι πώς οργανωθούν οι Περιφέρειες, καθώς επίσης πώς θα ανταπεξέλθουν τα πρόσωπα της διοίκησης. Σχετικά με τα πρόσωπα, αυτό είναι ζήτημα προσωπικής ελευθερίας (υπευθυνότητα ή διαφθορά), αλλά ως προς την οργάνωση υπάρχει μια «μυστική φόρμουλα».
Μια μυστική φόρμουλα χρησιμοποίησε στην Αρχαιότητα και ο Καλλικράτης στην ανέγερση του Παρθενώνα από κοινού με τον Ικτίνο («τον μεν γαρ εκατόμπεδον Παρθενώνα Καλλικράτης ειργάζετο και Ικτίνος», Παυσανίας, «Περικλής», 13.7). Έτσι, ο Παρθενώνας βασίζεται ως προς τις αναλογίες στον τύπο α/2α+1 (ή 4/9), ενώ διέπεται από τη «χρυσή τομή» Φ (1.618 και κάτι ψιλά), που εισήγαγε ο Πυθαγόρας. Η χρυσή τομή δεικνύει το σημείο τμήσης ενός ευθύγραμμου τμήματος, ώστε ο λόγος του ως προς το μεγαλύτερο τμήμα να ισούται με τον λόγο του μεγαλυτέρου τμήματος ως προς το μικρότερο. Η χρυσή τομή υπάρχει στο σώμα, τη φύση, την τέχνη, και τη γνωρίζουν καλά μαθηματικοί, αρχιτέκτονες και ζωγράφοι.
Αν οι Αρχαίοι ανεκάλυψαν τη χρυσή τομή που διέπει τα αντικείμενα και καθορίζει την ποσοτική τους σχέση, ο Χριστός απεκάλυψε τη χρυσή τομή που διέπει τον άνθρωπο ως πνευματική οντότητα, αλλά διέπει και τις σχέσεις των ανθρώπων είτε στην οικογένεια (κοινωνία βάσης) είτε στην πολιτική (κοινωνία πλήθους). Ενώ η χρυσή τομή του Πυθαγόρα είναι ποσοτικό μέγεθος που μετρείται σε εκατοστά, η χρυσή τομή του Χριστού είναι ποιοτική και μετρείται εν τέλει με την Αγάπη. Η χρυσή τομή αυτή είναι η σχέση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος. Μα καλά, τί σχέση έχει το δόγμα της Αγ. Τριάδος με τον «Καλλικράτη»; Έχει και παραέχει!
Ο Χριστός απεκάλυψε την τριαδικότητα του Θεού. Τρία πρόσωπα, μία ουσία. Ο Νους Πατήρ είναι η πηγή της Θεότητας, ο Υιός Λόγος γεννάται εκ Πατρός, το Άγ. Πνεύμα εκπορεύεται εκ Πατρός (η απόρριψη του filioque δεν είναι χαζό πείσμα, αλλά έχει συμπαντική σημασία). Οι έννοιες γέννηση, εκπόρευση δεν είναι κυριολεκτικές, αλλά δηλώνουν τον τρόπο σχέσης. Ο Νους διαλογίζεται εμπνεόμενος από το Άγ. Πνεύμα. Ο Λόγος εφαρμόζει το εμπνευσμένο σχέδιο εν Αγ. Πνεύματι, το Άγ. Πνεύμα εμπνέει τον Πατέρα και πέμπεται από τον Λόγο, αφού το σχέδιο ήδη είναι εμπνευσμένο, αλλά και το ίδιο το Πνεύμα προβάλλει τον Υιό. Αλληλοπεριχώρηση προσώπων. Αυτά φαντάζουν σαχλαμάρες, αλλά αν ο Θεός υπάρχει, τότε ξέρει επακριβώς τί κάνει και δεν είναι τυχαία τριαδικός και όχι οτιδήποτε άλλο, ενώ ο τρόπος των σχέσων των τριών προσώπων είναι πρότυπο γιά ό,τι έχει ψυχή σ’ αυτή την Κτίση. Ο ΝΟΥΣ διαλογίζεται και σχεδιάζει, ο ΛΟΓΟΣ ενεργεί και εφαρμόζει, το ΠΝΕΥΜΑ ενισχύει και ελέγχει.
Η σχέση αυτή ανιχνεύεται και στον άνθρωπο, ο οποίος, πλασμένος κατ’ εικόνα Θεού, έχει νου, λογική και πνεύμα. Σκέφτεται με τον νου και παράγει λόγο, η λογική του εκφράζει το περιεχόμενο του νου και ταυτόχρονα κινεί τον άνθρωπο σε ενέργειες, ενώ το πνεύμα είναι το αποτέλεσμα νου και λόγου, θεωρίας και πράξης, είναι η απόδειξη της ανθρώπινης οντότητας και της προσωπικής αυτοσυνείδησης (cogito ergo sum). Δηλαδή: Σύλληψη σχεδίου-Υλοποίηση-Αποτέλεσμα, αλλιώς Θεωρία-πράξη-αξιολόγηση έργου και ανατροφοδότηση. Παρόμοιο παράδειγμα ο ήλιος: Ο ηλιακός πύρινος δίσκος (Νους) αποστέλλει τις ακτίνες του που επενεργούν (Λόγος), με αποτέλεσμα τη θερμότητα (Πνεύμα). Από μόνος του ο Νους (χωρίς Λόγο-Πνεύμα) είναι άχρηστος και φυτό, η λογική προϋποθέτει Νου που έχει Πνεύμα, ενώ τέλος το Πνεύμα, που είναι ζωή και δύναμη δεν μπορεί να υφίσταται εκτός τόπου, αλλά πρέπει να κατοικεί σε κάποιον Nου, ώστε να παραχθεί Λόγος. Αλλά και η σχέση αυτή των προσώπων, αν δεν εφαρμόζεται με κάποιο σκοπό επί ενός υποκειμένου, είναι άχρηστη. Άν ο ήλιος θερμαίνει, αν ο Θεός αγαπά, αλλά δεν υπάρχει Κτίση και άνθρωπος, ο ήλιος δεν έχει σκοπό και ο Θεός είναι άχρηστος. Το αυτό ισχύει περίπου και με τους υπολογιστές, με τις γεννήτριες κλπ.
Στο παράδειγμα της οικογένειας. Οι γονείς γεννούν τα παιδιά (Νους Πατήρ), τα διαπαιδαγωγούν (Λόγος: λέμε τα παιδιά «δεν παίρνουν από λόγια»), και μετά την ενηλικίωσή τους μένουν διακριτικά στο περιθώριο, αλλά πάντα νοιάζονται (Πνεύμα, έγνοια, σκέπη, φροντίδα, διακριτικά). Ο δάσκαλος έχει ένα ποσόν γνώσεων (Νους), διδάσκει τα παιδιά (Λόγος), και μετά ελέγχει με διαγωνίσματα τί αφομοίωσαν οι μαθητές (Πνεύμα). Στο ποδόσφαιρο: Ο προπονητής κάνει το σχέδιο, οι παίκτες το εφαρμόζουν, το αποτέλεσμα είναι το θέαμα και η νίκη/ήττα. Ο μόδιστρος/σχεδιαστής εμπνέεται, ο ράφτης/εργάτης παράγει, το μοντέλο/πωλητής προβάλλει το προϊόν, ώστε να πουληθεί. Βέβαια, ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να ενεργήσει ως Νους-Λόγος-Πνεύμα κατ’ εικόνα Θεού, όμως η εφαρμογή αυτής της «φόρμουλας» (το καθ’ ομοίωσιν Θεού) εξαρτάται από την ελευθερία του.
Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, η σχέση «Νους-Λόγος-Πνεύμα», διέπει και την πολιτική. Η Βουλή ως Νους δια-βουλεύεται και θεσπίζει νόμους. Η εκτελεστική εξουσία ως Λόγος εφαρμόζει τις αποφάσεις της Βουλής. Τέλος, η δικαστική εξουσία ως Πνεύμα ελέγχει την εφαρμογή των αποφάσεων της Βουλής. Δεν αποκαλείται τυχαία το πολίτευμά μας Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, καθώς η Βουλή ως εκλεγμένο σώμα που εκφράζει τη θέληση του λαού είναι η πηγή της εξουσίας. Ούτε είναι τυχαίο ότι οι τρεις εξουσίες είναι ανεξάρτητες αλλά συνιστούν από κοινού το πολίτευμα. Στην πράξη βέβαια το πολίτευμα είναι πρωθυπουργική ολιγαρχία, αλλά γι’ αυτό ευθύνονται τα πρόσωπα (λαός και πολιτικοί), που διαστρέφουν την αρμονία των σχέσων (διαστροφή του κατ’ εικόνα), αλλά και αποτυγχάνουν ακόμη και στην εφαρμογή της πολιτικής, έστω και βάσει των νοθευμένων σχέσων (αποτυχία του καθ’ ομοίωσιν). Αντίθετα, στην αρχαία Αθήνα την πρωταρχική εξουσία είχε η Βουλή, η οποία αποφάσιζε για όλα τα θέματα. Όποιος έπειθε τη Βουλή για κάποια ενέργεια, ανελάμβανε τη διεκπεραίωση της υπόθεσης βάσει αυτού που αποφάσιζε η Βουλή. Έτσι, η αρχαία Αθήνα δεν είχε πρωθυπουργό, αλλά κατά περίπτωσιν (ad hoc) εντολοδόχο εκετελεστή μιας απόφασης.
Το τριπλό σύστημα εξουσίας υπήρχε παντού και πάντοτε. Ακόμη και οι Φαραώ είχαν συμβούλους αλλά και δικαστές και αστυνομικούς. Απλώς, στις απολυταρχίες ο Λόγος γίνεται δικτάτορας, δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τον συλλογικό Νου, αλλά τον υποκαθιστά με δικούς του αυλοκόλακες και δικαστές. Γι’ αυτό οι δικτατορίες εγκαταλείπονται από το Πνεύμα, ώστε δεν παράγουν ζωή αλλά θάνατο, ενώ οι δικτάτορες παραλογίζονται. Έτσι, δεν αρκεί μόνον η ύπαρξη «Νου-Λόγου-Πνεύματος», αλλά χρειάζεται και ορθή σχέση. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις μοναρχών που κυβέρνησαν απολυταρχικά αλλά έκαναν καλό. Σε αυτήν την περίπτωση, τον συλλογικό Νου αντικατέστησε ο Νους του μονάρχη, ο οποίος έτυχε να έχει καθαρό Νου, άρα και λογική, ώστε να λειτουργεί με γνώμονα το συμφέρον του λαού. Αντίστροφα, Δημοκρατίες χάθηκαν από καταστροφικές αποφάσεις (και πρώτη η αρχαία Αθήνα), επειδή ο λαός συλλογικά δεν είχε καθαρό Νου. Έτσι, απαιτείται η ύπαρξη της σχέσης «Νου-Λόγου-Πνεύματος», της αρμονικής μεταξύ τους περιχώρησης (καθένας με τον ρόλο του), αλλά και καθαρότητα Νου, ο οποίος αποκαλείται από τους Πατέρες της Εκκλησίας «ηγεμών». Υπάρχει και η διάσταση της ελευθερίας που προκύπτει από την αγάπη ως συνεκτικό κρίκο της σχέσης, αλλά να μην το πάμε παραπέρα.
Πού κολλά ο Καλλικράτης: Η Περιφέρεια ως διοικητική μονάδα χρειάζεται ό,τι και η χώρα. Αυτό που προέχει είναι ο «Νους»: δηλαδή (πέραν του θεσμικού πλαισίου) ένα περιφερειακό συμβούλιο, που θα διαβουλεύεται και θα παράγει πολιτικό «Λόγο». Ο Περιφερειάρχης πρέπει να εκτελεί τις αποφάσεις, να ενσαρκώσει τον πολιτικό Λόγο, αλλά και να συν-διαβουλεύεται με το συμβούλιο για την εφαρμογή της πολιτικής (αυτό σημαίνει διοίκηση), ενώ θα πρέπει να υπάρξουν και ελεγκτικοί μηχανισμοί, τόσο για διοίκηση και πολίτες. Προσέξτε το λεκτικό: 1. (Νους/Βουλή) Διαβούλευση, παραγωγή πολιτικού Λόγου, 2. (Λόγος/Κυβέρνηση) Υλοποίηση πολιτικού προγράμματος, σχέδιο παίρνει σάρκα και οστά, ο πολιτικός ενσαρκώνει τη βούληση του λαού, 3. (Πνεύμα/Δικαστές) Αξιολόγηση έργου, έλεγχος εφαρμογής αποφάσεων, προστασία του πολίτη. Μπας και οι πολιτικοί είναι κρυφοθεολόγοι; Δυστυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις της πολιτικής ρητορείας πρόκειται για ξύλινη γλώσσα και επικοινωνιακή λογοδιάρροια (αποτυχία του καθ’ ομοίωσιν).
Έτσι, βάσει της σχέσης «Νους-Λόγος-Πνεύμα», στον «Καλλικράτη» υπάρχει εκ προοιμίου θεσμική αδυναμία: 1. Δεν υπάρχει ένα συμβούλιο με σοβαρή εξουσία. 2. Ο Περιφερειάρχης θα ελέγχει το συμβούλιο ως μικρός τοπάρχης, όπως ο πρωθυπουργός τη Βουλή. 3. Δεν υπάρχει ελεγκτικός μηχανισμός. Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνον πρόβλημα σχέσεων, αλλά και πρόβλημα ανθρωπίνου παράγοντος. Έτσι, υπάρχει α) πρόβλημα θέσπισης θεσμών βάσει πολιτικού λόγου, β) έλλειψη γνώσεων διοίκησης, και το χειρότερο γ) αδιαφάνεια στην άσκηση της διοίκησης λόγω έλλειψης ελέγχου. Με δυο λόγια: Δεν ξέρουμε τι θέλουμε, δεν ξέρουμε τι κάνουμε, και δεν ελέγχουμε ό,τι γίνεται. Μια χαρά…!
Οδυνηρότερο όλων η έλλειψη ελεγκτικών μηχανισμών, που οδηγεί στην αδιαφάνεια, και τη διαφθορά (εγκατάλειψη Πνεύματος και κοινωνικο-οικονομική καταστροφή). Ποιος θα ελέγχει τον Περιφερειάρχη; Οι σύμβουλοι της αντιπολίτευσης και η συνείδησή του…! Τρία πουλάκια κάθονταν… Μεταφέρω λόγια έμπειρου στελέχους της διοίκησης: Από την (καλή, μέτρια, κακή) κατάσταση δρόμων, πεζοδρομίων, κτηρίων κλπ., μπορεί να υπολογίσει κανείς τον «συντελεστή μίζας» κάθε Δήμου. Μάλιστα, οι δημότες θεωρούν τη μίζα κατοχυρωμένη και νομικά. Υποστηρίζεται δηλαδή ότι η νόμιμη προμήθεια Δημάρχου/Νομάρχη από κάθε έργο μπορεί να ανέρχεται στο 1‰ (ή 10%), διάταξη βέβαια που δεν υπάρχει σε κανένα νόμο!
Ο «Καλλικράτης», λοιπόν, παρουσιάζεται με κακή οργάνωση (διεστραμμένο κατ’ εικόνα) και με αμφίβολη εφαρμογή (αποτυχία του καθ’ ομοίωσιν). Το δείχνει και η απροθυμία βουλευτών για υποψηφιόητα! Ο Τριαδικός Θεός δεν είναι κάπου στο υπερπέραν, αλλά στην καθημερινότητα, μέσα σε κάθε άνθρωπο και οικογένεια, στην πολιτική και στον «Καλλικράτη»! Αν προσεγγίσουμε λίγο τον Θεό και εφαρμόσουμε την τριαδική φόρμουλα των ποιοτικών σχέσεων, η οποία στηρίζεται στην αγάπη, την περιχώρηση και τον καθαρό Νου, ο «Καλλικράτης» θα πετύχει, αλλά και το σπίτι μας και καθένας μας προσωπικά.