– Μέσα από το ποίημα του Κ. Παλαμά «Η φλογέρα του Βασιλιά»
Οι Έλληνες οι οποίοι ονομάζονταν Ίωνες μια από τις 4 φυλές μετανάστευσαν στα παράλια της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Εκεί μετέφεραν τον πολιτισμό που είχαν δημιουργήσει στη Μητρόπολη Πατρίδα με την οποία είχαν επαφές και συναλλαγές. Διατήρησαν αμείωτο τα ήθη και έθιμα της Πατρίδας καθώς και τη γλώσσα και τη Θρησκεία. Μετά από πολλούς αιώνες όταν δημιουργήθηκε το Βυζαντινό κράτος και το οποίο για 11 περίπου αιώνες εκπολίτισε τους λαούς της Ανατολής, οι εκεί εγκατεστημένοι πρόγονοι μας, πρωτοστατούσαν σε κάθε εθνική προσπάθεια. Την Ελληνορθόδοξη αυτοκρατορία που δημιούργησε ο Μέγας Κων/νος με έδρα την Κων/πολη, ο Ελληνισμός του Πόντου την αποκαλούσε «ΡΩΜΑΝΙΑ». Η μετάβαση από την ονομασία «ΕΛΛΑΣ» στον όρο «ΡΩΜΑΝΙΑ» και από εκεί στην έννοια της Ρωμιοσύνης και η συνάντηση Ελληνισμού και ορθοδοξίας, παρουσιάζονται γλαφυρότατα σο επικό ποίημα του εθνικού μας βάρδου Κωστή Παλαμά «Η φλογέρα του Βασιλιά». Το ποίημα χρειάσθηκε 25 χρόνια να γραφεί και ολοκληρώθηκε το 1909. Την εποχή που έγραφε το μεγαλειώδες αυτό έργο ο Παλαμάς, ήταν επηρεασμένος από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και για την τόνωση του εθνικού φρονήματος κατά τον επιτυχή αγώνα των Ελληνικών ανταρτικών σωμάτων υπέρ της Τουρκοκρατούμενης τότε Μακεδονίας.
Συνολικά το ποίημα αποτελείται από 4225 στίχους και χωρίζεται σε 12 κεφάλαια. Ο πρώτος στίχος γνωστός και πολύ παραστατικός, χρησιμοποιείται συχνά για να παρουσιάσει στιγμές εθνικής, κοινωνικής και πνευματικής παρακμής.
«Σβησμένες όλες οι φωτιές, οι πλάστρες μεσ’ στη χώρα»
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΗΡΩΑΣ
Δυο ιστορικά γεγονότα τροφοδότησαν την έμπνευση του Κωστή Παλαμά και φυσικά και τη φαντασία του. Και τα δυο αφορούν τον Αυτοκράτορα της Ρωμανίας Βασίλειο Β΄ της Μακεδονικής δυναστείας το γνωστό Βουλγαροκτόνο. Το πρώτο γεγονός αναφέρεται στην κάθοδο προς την Αθήνα, για να προσκυνήσει το ναό της Παναγίας που βρισκόταν μέσα στο κτίριο του Παρθενώνα.
Το δεύτερο γεγονός έχει σχέση με το λείψανο του νεκρού Βασιλείου.
Η επιλογή του Βασιλείου ως κεντρικού ήρωα δε φαίνεται να είναι τυχαία. Ο ποιητής διαλέγει ένα ήρωα, ο οποίος βιώνει την ορθόδοξη παράδοση, πράγμα που φαίνεται από την μακροσκελή προσευχή – ικεσία του Βουλγαροκτόνου στην Παναγία.
ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ
Την εποχή που γράφτηκε το ποίημα, υπήρχε έντονη συζήτηση και προβληματισμός, σχετικά με τα εθνικά μας ονόματα. Ο Παλαμάς μέσα από τη φλογέρα του Βασιλιά υποστηρίζει την άποψη ότι το Έθνος πρέπει να σέβεται και να τιμά όλα τα ονόματα που συνδέθηκαν με τις διάφορες περιόδους της ιστορίας του. Γι’ αυτό και τα χρησιμοποιεί με σαφή συνείδηση της ιστορικής σημασίας του.
Πάνω σε λεύθερη μια γη, σε μια εκκλησιά χυμένη
Βυζαντινά, σε γη ρωμιάφωτοπλημμυρισμένη
Και φυσικά δεν παραλείπει να χρησιμοποιήσει το πραγματικό όνομα της Αυτοκρατορίας, που Δυτικοί ιστορικοί την αποκαλούσαν Βυζαντινή.
Ρήγα στη χάρη σου φορεί του δίκιου το στεφάνι
της Ρωμανιάς κύρης εσύ και του Χριστού είσαι δούλος
Βυζαντινά, ρωμιά, γραικοί, Ρωμιοσύνη, Ρωμανιά. Έννοιες δεμένες με τη διαχρονική ενότητα του γένους. Έννοιες που μέσα από το καμίνι των ιστορικών ζυμώσεων και εξελίξεων σε μεγάλο βαθμό την Ελλάδα, και το Έλληνα, αποκτώντας ευρύτερη έννοια γεωγραφικά και πνευματικά, χωρίς όμως να εξαφανίσουν τις αρχαίες και ένδοξες ονομασίες.
«Κι εσέ την ίδια όσο μπορώ πιο δυνατά ω Ελλάδα
με το καινούργιο τ’ όνομα σας κράζω όσο κι αν είναι
γραφτό να μαρτυρήσετε, να καταφρονηθείτε και
να πεθάνετε μ’ αυτό.
ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
Ο Παλαμάς εκφράζει την ιστορικά τεκμηριωμένη πεποίθηση ότι το ελληνορθόδοξο γένος βασιλεύει ο ήρωας του ποιήματος έχει τις ρίζες στην Κων/πολη, όπου συνθέτει μια πνευματική οντότητα με ενοποιητικό στοιχείο την Ορθοδοξία. Ο Μέγας Αλέξανδρος, η αρχαία Αθήνα και ο Βυζαντινός Ακρίτας, που στα βάθη του θρύλου πολεμά την Αμαζόνα Μαξιμώ, συνδέονται μεταξύ τους μέσα στη συμβολική μνήμη της φλογέρας και την πυκνή γραφή του ποιητή.
«Ζει ο Βασιλιάς Αλέξανδρος» κι εγώ είμαι η απόκριση είπα.
«Δέσποινα ζει και ζώνεται, δικός μας είναι πάντα».
Η ενότητα του Γένους δεν έχει μόνο διάσταση στον χρόνο αλλά και στο χώρο. Οι πολυάριθμες φυλές και λαότητες που αποτελούν τους υπηκόους της Κων/πολης, απαριθμούνται από τον ποιητή καθώς διασχίζουν τον Ελλαδικό χώρο για να φθάσουν στον τόπο του προσκυνήματος στην Αθήνα. Επτανήσιοι, Κύπριοι, Ελλαδικοί, Μακεδόνες, Βλάχοι, κάτοικοι της Μικρασίας, αραβόφωνοι, ρωμιοί όλοι μαζί ενωμένοι
Κάτου απ’ ένα λάβαρο και κάτου από μια διάτα
και σκεπή τους ένα όνειρο, κι εσύ μια ιδέα τους δένεις
Η Πόλη, η Βοσπορίτισσα του Κων/νου η κόρη
Η Κων/πολη πυρήνας ενότητας και σημείο αναφοράς. Και η ενότητα του Γένους γίνεται ακόμη πιο σαφής στους εξής συγκλονιστικούς στίχους.
Μα οι ρωμιογέννητοι η ρωμιά μια πίστη
και γλώσσα μια και ιδέα μια και μια ψυχή το γένος.
Ένα γένος με μια ψυχή που την σφυρηλατούν τρία κοινά στοιχεία. Η ορθόδοξη πίστη, η Ελληνική γλώσσα και η Ρωμαϊκή συνείδηση: Ιδέα μία. Ένα γένος που πέρασε και περνά και ουσία δεν αλλάζει. Συγκλονιστική η διαπίστωση και συνάμα προφητεία του ποιητή για πορεία του Γένους.
Κοπρίσματα, ανεμορριπές, κλαδέματα πλημμύρες
σταλώσανε ή λυγίσανε το δέντρο δεν τ’ αλλάζουν
Οι μύριες όσες ταλαιπωρίες, εισβολές, καταπιέσεις μπορεί να περιορίσανε ή να άφησαν πληγές στο δέντρο στο γένος. Αλλά δεν τ’ άλλαξαν. Αυτόματα ο νους μας πάει στην περίφημη Μακρυγιάννικη φράση από τ’ απομνημονεύματα. «Ότι αρχή και τέλος, παλαιόθεν και ως τώρα όλα τα θέματα πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε: τρώνε από μας και μένει και μαγιά.
Η μαγιά του Μακρυγιάννη και το «δεν τ’ αλλάξαν» του Παλαμά εκφράζουν την ίδια παράδοση, την ίδια ιδέα της Ελληνικής διάρκειας. Διάρκειας που γίνεται ακόμη πιο ισχυρή και ακατάβλητη χάρη στην ασπίδα της Ορθοδοξίας και στην προστασία της Υπερμάχου Στρατηγού.
Ω Στρατηλάτισσα Κυρά σ’ εσέ τα νικητήρια
Μακεδονίτισσα, Αθηναία, Πολίτισσα! Η Βλαχέρνα
γεμάτη από το θάμα σου.
Η Παναγία με τη χάρη της προστατεύει το γένος και τις ευχάριστες και τις δυσάρεστες στιγμές. Και σ’ αυτές όμως τις τελευταίες η μαγιά παραμένει η ίδια. Ορθόδοξη αγωνιστική, αδάμαστη με πίστη στην Ανάσταση. Αυτή την πίστη στην Ανάσταση. Αυτή την πίστη συμμερίζεται κι ο Παλαμάς με τη μαγευτική φλογέρα.
Είπα Ρωμαίικο όπου φυσά κι όπου παλεύει Ελλάδα
κι όπου σταυρώνεται η φυλή κι όπου είν’ η ορμή σου
σε γενεές, γενεών, παντού, σ’ αιώνες αιώνων πάντα Γένος
Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ Ο ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ
Όλη αυτή η πίστη στην Ανάσταση, η εμπιστοσύνη στην αγωνιστική ψυχή του Γένους, η υπομονή και επιμονή που χαρακτηρίζουν την Ρωμιοσύνη έχουν τη ρίζα τους στον ορθόδοξο τρόπο ζωής. Μια ζωή που την υμνεί ο ποιητής και μάλιστα στην πιο γνήσια έκφραση της τη μοναστική και ασκητική ζωή.
Άσκηση και μοναστική ζωή με συνοδεία τη νοερά προσευχή. Τη συνεχή αυτή επικοινωνία με το Θεό, που ο Παλαμάς γνωρίζει και σέβεται γι’ αυτό αφιερώνει αυτούς τους γεμάτους «ευωδίανπνευματικήν» στίχους σχετικά με το θάνατο του αγιογράφου μοναχού. Του ασκητή που πέθανε κρατώντας το κοντύλι μπροστά στον πάπυρο προσπαθώντας να ζωγραφίσει την εικόνα της Θεοτόκου και σιγομουρμουρίζοντας αδιάκοπα «Χαίρε Κεχαριτωμένη»
Το λείψανο του ευώδιασε τη γη που τόνε πήρε
κι απάνου από το μνήμα που πλήθαινε ο κόσμος κι ήρθε
πλημμύρισε η μοσχοβολιά στο μοναστήρι και ήταν
τριγύρω σα μια άνοιξη πλούσια κι αλόγιαστη ήταν.
Ο Κωστής Παλαμάς ήταν πραγματικά μεγάλος ποιητής γιατί ποτιζόταν συνέχεια από τις δροσερές βρυσομάνες της Ελληνορθόδοξης παράδοσης και δε θεωρούσε ως «διανόηση» και «κουλτούρα» τη χλεύη και την ύβρη εναντίον των οσίων και των ιερών μας. Και σ’ αυτούς τους ψευδοπροοδευτικούς με τα γιομάτα ονόματα και τ’ άδεια τα κεφάλια που ήδη είχαν αρχίσει να εμφανίζονται στην εποχή του, τους θυμίζει πόσο υστερούν οι αερολογίες και οι ξενομανείς δοκησισοφίες τους μπροστά στην αγνή καρδιά του Ορθόδοξου Ρωμιού.
Και για τους ασεβείς που νομίζουν ότι, θα ξεχωρίσουν από τους πολλούς αν βλασφημήσουν κι αν αρνηθούν το Θεό και την Παναγία, ο ποιητής επαναλαμβάνει με δικά του λόγια, χρησιμοποιώντας το στόμα του Βουλγαροκτόνου το γνωστό μας «άλαλα τα χείλη των ασεβών των μη προσκυνούντων την εικόνα σου σεπτή».
Ορθοδοξία, Ρωμιοσύνη, Παναγία Υπέρμαχος, άσκηση και Υπομονή. Πίστη κι ένα Γένος που ανεβαίνει πολλούς Γολγοθάδες, αλλά πάντα ελπίζει στην Ανάσταση. Αυτό το μήνυμα διαλαλεί μελωδικά και στις νεότερες γενιές η «Φλογέρα του Βασιλιά» και ο ιδανικός ερμηνευτής της μελωδίας της ο Κωστής Παλαμάς. Και ο έχων ώταακούειν, ακούετω.
Γεώργιος Γιαννάκης
