Νικόπολη ( ΓΑΡΑΣΑΡΗ )  Ένα  αγκωνάρι  του ποντιακού Πολιτισμού- Χορός –Τραγούδι-Μουσική- Του  Μωυσιάδη Παναγιώτη

Η περιοχή της Νικοπόλεως του Πόντου αποικίστηκε, όπως και οι περισσότερες περιοχές των εποικισμών, μετά το 1850 κυρίως, όταν έκλεισαν τα μεταλλεία της Αργυρούπολης….

Οι οικονομικοί μετανάστες  της περιοχής αυτής συγκρότησαν αμιγείς ελληνικές κοινότητες στα 50-70 χρόνια της διαμονής τους και  διατήρησαν στο έπακρο τους χορούς και τα τραγούδια της ιδιαίτερες πατρίδας τους, που ήταν η Αργυρούπολη..

Ένας από τους λόγους, που επετεύχθη αυτό, ήταν και η συμφωνία που έκαναν με την τουρκική διοίκηση προκειμένου να δημιουργήσουν αμιγείς ελληνικές κοινότητες διατηρώντας  αμόλυντα τα ήθη, έθιμα και τον πολιτισμό τους..

Σ’ αυτή την αδιάλυτη συνέχεια αναφέρεται ο καταξιωμένος λαογράφος μας Φόρης Παροτίδης στο 22^ον τέυχος της Ποντιακής Εστίας σ. 249 .  :                                                                              ΄΄  Ο συγγενικός δεσμός των  μεταναστών ΄΄ φαίνεται καθαρά  από τη διατήρηση του κοινού γλωσσικού ιδιώματος ,από τις κοινές παραδόσεις τα κοινά ήθη και έθιμα, που διατηρήθηκαν  σχεδόν ατόφια.. ΄΄ Μία από τις βασικές προϋποθέσεις, που έθεσαν προς την τουρκική διοίκηση, ήταν η δημιουργία  καθαρόαιμων ποντιακών οικισμών …                              ΄΄ Συνήθως μία από τις πρώτες απαιτήσεις  των ραγιάδων ήταν η ίδρυση σχολείων και εκκλησιών  και η καθαρόαιμη υπόσταση των οικισμών χωρίς συνοίκηση  με τους Τούρκους …!΄΄΄

Αυτό επιβεβαιώνεται από την όντως αμιγή σύνθεση των χωριών  στους τόπους της μετανάστευσης..  και την αλώβητη διατήρηση του ποντιακού πολιτισμού , όπως μας επιβεβαιώνει  ο συγγραφέας  στο ίδιο άρθρο σ. 250. ΄΄  Τα μαντεμοχώρια διατήρησαν στο ακέραιο  τα στοιχεία της εθνικότητος ,τα ήθη, έθιμα και τις παραδόσεις τους και ποτέ τους δεν ήρθαν σε επιμιξία με τους αλλόφυλους και αλλόθρησκους… Οι σχέσεις τους παρέμειναν τυπικές  στη βάση της εμπορευματικής συναλλαγής ..΄΄

Μία από τις περιοχές, που δέχεται  πόντιους μετανάστες της Αργυρούπολης, είναι η Γαράσαρη ( Νικόπολης)  στο νομό Σεβάστειας του Πόντου.

Η Νικόπολη ( Καρά –Χισάρ)  ήταν έδρα διοικήσεως ( Σαντζακίου) η οποία χωρίζονταν σε 5 Καζάδες (υποδιοικήσεις). Αυτές ήταν οι εξής: 1^η Καρά-Χισάρ, 2^η Αλούτζαρα,3^η Κοϊλά-Χισάρ, 4^η Σού –Σεχρή, 5^η Χαμητιγιέ.                                                                                                                                 Το τμήμα της Νικόπολης είχε συνολικά 96 χωριά με μητροπολιτική έδρα τη Νικόπολη  με τον τίτλο μητρόπολη Κολωνίας κα Νικοπόλεως. Στην πόλη της Νικόπολης λειτούργησε από το 1864 η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ με οκτώ τάξεις..

Η Γλώσσα  των χωριών της Γαράσαρης  πλην των 8 χωριών  στο δυτικό μέρος όπως: Οβατσούκ, Λάπα, Κιοβερτσίν, Κέιλικα, Αλούτσε, Αγού –Τερέ, Χατζή-κιοϊ και Σουπάχ,                     είχαν μια παραφρασμένη ποντιακή με λέξεις όπως : ατοίν =αεινοίν, το παιδί=το λακόπιν, ατώρα=ατωρίσκα, ασπάλτσον=κείλτα, εφτάγω =πούγω..κ.τ.λ.

Τα στοιχεία αυτά τα καταθέτω για να κατανοήσουμε την πληθυσμιακή γεωγραφία των Ελλήνων της Νικόπολης, σύμφωνα με την πενταμελή επιτροπή των συγγραφέων που διαπραγματεύεται  τη ζωή των Ποντίων της Γαράσαρης . Τα στοιχεία, που μας παραθέτουν οι πέντε λόγιοι της Γαράσαρης, θα πρέπει να εκληφθούν από μας τους νεότερους ως θέσφατα και μη αμφισβητήσιμα. Ιδιαίτερα  όσον αφορά τα ήθη, έθιμα, τους χορούς, τη μουσική αλλά και τα μουσικά όργανα.

Μουσικά όργανα της Γαράσαρης.

Κάποιοι αυθαίρετα ισχυρίζονται ότι στον δυτικό  και κεντρικό Πόντο δεν έπαιζαν έπαιζαν λύρα και είχαν διαφορετικούς χορούς. Ιδιαίτερα οι  μεταλλωρύχοι δεν έπαιζαν λύρα. Για να δούμε τι καταγράφεται στα βιβλία…

Στη σελίδα σ. 92 του βιβλίου ΄΄Ιστορία και Λαογραφία της  επαρχίας Κολονίας και Νικοπόλεως ΄΄ διαβάζουμε:   Μετά την τέλεση του αρραβώνος  δια το ευτυχές γεγονός άρχιζε υπό τους ήχους  της πατροπαραδότου  λύρας ή και άλλων μουσικών οργάνων  το γλέντι,  τα τραγούδια και οι χοροί  μέχρι πρωίας..

Στο κάλεσμα του γάμου η νεγάμ’σα, σε όποια σπίτια πήγαινε να αποχαιρετίσει,  άρχιζαν τα τραγούδια και οι ποντιακοί χοροί  συνοδεία της θρυλικής λύρας…

Η νουνά της νύφης την έπαιρνε στο σπίτι της και αφού φώναζε έναν λυράρη  (λύρατζην)  μαζί με άλλα κορίτσια άρχιζαν να τραγωδούν και να την ενδύουν με την ζουπούναν  και το τσαρκούλιν… μετά το λούσιμον της νύφης η πομπή  κατευθύνεται με τη συνοδεία λύρας  εις το σπίτι της Νουνάς… σ.94

Οι φίλοι πήγαιναν όλοι μαζί στο σπίτι του γαμπρού υπό τους ήχους της απαραιτήτου λύρας…. Ο γαμπρός αφού ενεδύετο τα γαμπριάτικά του ρούχα υπό τους ήχους της αθανάτου λύρας ή ζουρνά και νταούλι  τραγουδούσαν και χόρευαν μέχρι τας πρωινάς ώρας.. σ 94.

Νυφέπαρμαν

Ο γαμπρός μετά του κουμπάρου, των συγγενών και την συνοδεία του λύραντζη  επήγαιναν και παρελάμβαναν τους συγγενείς της νύφης.. Μόλις η γαμήλια πομπή έφθανε εις την αυλήν της οικίας της νύφης,  ήρχιζαν οι χοροί και τα τραγούδια υπό τους ήχους της λύρας ή ζουρνά και νταούλι.  Στο σπίτι του γαμπρού οι ποντιακοί χοροί συνεχίζοντο τόσο μέσα στο σπίτι όσο και έξω στο αλώνι. Όταν έρχονταν οι συμπέθεροι,  αμέσως ξανάρχιζαν οι εναλλασσόμενοι αθάνατοι  ποντιακοί χοροί και τα τραγούδια.  σ 98.   και με τους ομαδικούς  και εναλλασσόμενους  κατά διαστήματα  χορούς :                                                                        Πότε Τίκια…( Κάθετοι ορθοί) …πότε Ομάλια ….πότε δε Τρομαχτόν… κ.τ.λ. οι προσκεκλημένοι έφευγαν ευχόμενοι στους γονείς:                                                                           ΄΄ Ο Θεόν ν’ αξιών και σας και τα παιδία σουν..΄΄

(Εδώ, οι πέντε δάσκαλοι, λαογράφοι, συγγραφείς του βιβλίου  στο σημείο αυτό  μας επιβεβαιώνουν, ότι οι Γαρασαρέτ χόρευαν μόνο τους γνωστούς ποντιακούς χορούς.)

Σύμφωνα με τις καταγεγραμμένες αναφορές στις σελίδες του βιβλίου επιβεβαιώνεται αναντίρρητα, πως οι πόντιοι μετανάστες της Γαράσαρης διατήρησαν ανόθευτα τα ήθη και τα έθιμα της ιδιαίτερης πατρίδας τους, της Αργυρούπολης.

Αγαπητοί, φίλες και φίλοι, κάποιοι  αυτόκλητοι ερευνητές χωρίς να ανατρέξουν στις πυγές,  ν’ αφουγκραστούν τις αυθόρμητες  λαϊκές εκφράσεις του ποντιακού λαού, έπλεξαν το μύθο των ποντιακών φυλών και ποντιακών εθνοτήτων, που τους έπλασε ο τόπος της ξενιτιάς… !!

Παρακολούθησα μία παρουσίαση στο διαδίκτυο ενός συμπατριώτη, του Τσεντεμεϊδη Σάββα,  για τους χορούς της Γαράσαρης  και μου λύθηκε μια μεγάλη απορία, που είχα και τον ευχαριστώ… . Έβλεπα κάποια συγκροτήματα να χορεύουν  το ποντιακό αργόσυρτο τελετουργικό ‘’ Ομάλ’’  ακριβώς όπως χορεύουν οι Κούρδοι το δικό τους  Halay τρεμάμενοι και αναρωτιόμουν πώς απόκτησε το ποντιακό Ομάλ κουρδικό χρώμα….                                                                    Αυτόν τον χορό,  το Ομάλ,  τον ονόμασαν  Σιπιρτί , ( Σιπιρτού,  στην ποντιακή έλεγαν την κουνιστή γυναίκα  ΄΄ αναθεμά ‘σε σιπιρτού΄΄ .. ) ή κουνιχτόν ή Κούρτικον…. !                                     Ένας γνώστης των ποντιακών χορών θα μπορούσε εύκολα να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι σε κάποιο χωριό της Γαράσαρης έβαλαν ένα ΄΄ τσαλίμι ΄΄ από το τρέμουλο του κουρδικού Halay,  δημιουργώντας μια τοπική παραλλαγή του Ομάλ .                                                                                  Αυτός ο αυτοσχεδιασμός δεν μπορεί να αναπαράγει έναν νέο μητρικό χορό..                                          Άν δεχόμασταν το δεύτερο  τότε ο κάθε χορευτής σύμφωνα με το προσωπικό του χορευτικό ταπεραμέντο, θα δημιουργούσε και τους δικούς του χορούς..                                                              Επινόησαν λοιπόν νέους  ποντιακούς χορούς, ακόμα  και γλωσσικά ιδιώματα για  ακατανόητους λόγους.                                                                                                                                                                                 Οι πόντιοι,  όπου κι αν πήγαν είτε με τις μεταναστεύσεις  πριν το 1922 ή μετά το 1922  ένα είναι βέβαιο, ότι δεν μεταλλάχτηκαν. Παρέμειναν πόντιοι στη γλώσσα, στον πολιτισμό στις συνήθειες.. όπως και οι πόντιοι μετανάστες στη Γερμανία και την Αμερική….                                                                                                                                                                Δεν υπάρχουν χοροί της Γαράσαρης. Υπάρχουν μόνο ποντιακοί χοροί, όπως μας διαβεβαιώνει η λαογραφική επιτροπή της Γαράσαρης αποτελούμενοι από τους καλύτερους λαογράφους της…

1^Ος Π. ΦΟΥΡΝΙΑΔΗΣ 2^ος Κ. ΓΑΝΩΤΙΔΗΣ 3^Ος Θ. ΙΩΣΗΦΙΔΗΣ 4^Ος Χ. ΕΜΗΝΙΔΗΣ                                                   5^Ος Ι. ΧΑΤΖΗΛΙΑΔΗΣ.