Η υγεία στον Πόντο υπέρτατο πανανθρώπινο αγαθό – Του Μωυσιάδη Παναγιώτη

Η υγεία στον  πανανθρώπινο ποντιακό πολιτισμό  υπήρξε διαχρονικά η υπέρτατη αξία και προτεραιότητα. Ήταν άρρηκτα συνυφασμένη με τη ζωή και τη χαρά  και προκαθόριζε ως έννοια τις καθημερινές σχέσεις των ανθρώπων. Το αρχαίο ρητό ( νους υγιής εν σώματι υγιεί )  ακούγονταν ως διακαής πόθος και επιθυμία μέσα από τα μνημεία του καθημερινού λόγου. Οι ευχές για την υγεία και το ΄΄υγιαίνετε΄΄ εμπλούτισαν τις φράσεις και τις προτάσεις ενός ευγενικού και ευμαθούς ελληνικού λεξιλογίου,  μοναδικού στην ελληνική γραμματολογία.

Η υγεία ως ατομική και κοινωνική νοηματοδότηση αποτελούσε τη βάση την επίτευξη των προσδοκιών και των στόχων των ανθρώπων.  Λίγες στιγμές πριν τον  ύστατο αποχωρισμό του  από τον μάταιο κόσμο ο λαϊκός ποιητής εξυμνεί την υγεία:                                                                                            Αφήνω ‘γεια σας άρχοντες και ‘γεια σας και χαρά σας…!  Άρχοντες στην ποντιακή λαϊκή σοφία  δεν είναι οι πλούσιοι και οι αφέντες αλλά οι έχοντες υγεία .

Ευχές και προσδοκίες για την  ανθρώπινη ευεξία ακούγονταν στις καθημερινές διαπροσωπικές σχέσεις. Η απαρχή του χρόνου  σημαδεύονταν με την πρωτοχρονιάτικη ευχή για έναν χρόνο υγείας: ΄΄  Υίαν και ευλοϊαν και καλόν χρονίαν΄΄   Οι ευχές για υγεία υπήρξαν στον Πόντο πρώτιστες  προσδίδοντας σε αυτήν μέγιστο αξιακό περιεχόμενο.

Για να κατανοήσουμε την παραπάνω  διάσταση ας παρακολουθήσουμε την ζώσα επικοινωνία των ανθρώπων στην καθημερινότητά τους. Ο επισκέπτης ,μόλις πατούσε το κατώφλι του σπιτιού, εύχονταν :΄΄  Υίαν και ευλοϊαν΄΄ και όταν αποχωρούσε από το σπίτι αντί για αντίο εύχονταν και πάλι:  ΄΄ Αρ’ έχετεν υίαν΄΄, ή αν ήταν ,πολλοί : αφήνομεν υίαν΄΄.  Οι ευχές για το ΄΄υγιαίνετε΄΄ ακούγονταν αντί του καλησπέρα ή καληνύχτα : ΄΄ Υίαν και ευλοϊαν΄΄.  Κατά τη διασκέδαση, το γλεντοκόπι, οι ευχές για υγεία αμέτρητες  σε κάθε χτύπημα των ποτηριών με μια πρόποση υγείας δόξαζαν τον Θεό του οίνου και της χαράς:                     ΄΄ ‘Σ σην υίαν΄΄ , ΄΄ Εις υγείαν΄΄, και ακόμα το σατυρικό  ΄΄‘Σ’ εσόν την υίαν και ‘ς σ’ εμόν την κοιλίαν΄΄ …

Παρόμοιες ήταν οι ευχές και κατά την διάρκεια του φαγητού. Άν έρχονταν κάποιος επισκέπτης  εύχονταν στους ομοτράπεζους : ΄΄ υίαν και όρεξην΄΄.

Ιδιαίτερα σε φορτισμένες κοινωνικές συνευρέσεις, όπως αυτός του αποχωρισμού, οι ευχές ήταν νοτισμένες με υγεία που εύχονταν ο ταξιδιώτης: ΄΄ Αφήνομεν υίαν  ή αρ’ έχετεν υίαν΄΄

Παρόμοιες ήταν οι  ευχές και στα γράμματα των ξενιτεμένων: ΄΄ Υίας και χαιρετίας φέρεν τον Γιωρίκαν΄΄.  Η ένδυση και υπόδυση με καινούρια ρούχα συνοδεύονταν με εγκάρδιες ευχές  όπως:  ΄΄ με την υίαν και με την χαράν , ή με την υίαν να γράντς ατά, ή πιο ποιητικά υίας γράσιμον΄΄, και ακόμα κάποιοι με χιουμοριστική διάθεση :΄΄ με την υίαν και με την τσινέαν… ΄΄                                                                                                                                                          Ενώ για τα φρεσκοπλυμένα  ρούχα είχαν να πουν:  ΄΄ με την υίαν να λερώντς ατά ΄΄..

Η εκδούλευση και η αλληλέγγυος προσφορά σε κάποιον συνάνθρωπο συνοδεύονταν με ευχές ευγενείας και ανταπόδοσης: ΄΄ υίαν ‘ς σα χέρια σ.’΄΄

Ακόμη και στο αυθόρμητο  φτέρνισμα ακούγονταν το συγχωρητικό ΄΄ υγείας να έν΄΄.

Όταν κάποιος αρρώσταινε τον περιέγραφαν συγκριτικά με την υγεία   λέγοντας:                                          ΄΄ εξέβεν ας σην υίαν,  και εύχονταν  να  θεραπευθεί: ΄΄ Η Παναγία να δί ‘σε λάφρυση ( ελάφρυνση= ίαση από αρρώστια ΄΄ και όταν θεραπεύονταν: ΄΄ έρθεν ‘’ς σην υίαν ή έγκεν την υίαν ατ’΄΄.

Η ευχή για την υγεία χάνονταν στην ομηρική κοινωνία, που είχε ταυτίσει την υγεία με το υπέρτατο θεϊκό δώρο.  Αυτή η διάσταση διαπέρασε και το ποντιακό λαϊκό τραγούδι που αναφέρεται στην υγεία ως προϋπόθεση  του έρωτα και της χαράς.

Ρακίν εβάλνα κ’ έπινα, είπα ,αρνί μ’ ‘ς σην υία σ’,                                                                                                       κι ατό εκλώστεν κι είπε ‘με,  φαρμάκια ‘ς σην καρδία σ’..!

Στα χρόνια του υπόδουλου ποντιακού ελληνισμού τα ζητήματα της υγείας αντιμετωπίζονταν μέσα από λαϊκές δοξασίες με βότανα και πρακτικές παρεμβάσεις από λαϊκούς γιατρούς. Αυτοί κατείχαν τις ιατρικές γνώσεις και εμπειρίες μέσα από έναν οικογενειακό κώδικα πληροφοριών, που μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά. Δυστυχώς οι παρεχόμενες υπηρεσίες δεν επανέφεραν πολλές φορές την υγεία στους ασθενείς, που πέθαιναν χωρίς να γίνεται  γνωστή  η αιτία του θανάτου.  Ακούγονταν οι απλοϊκές ερμηνείες :  επόνεσεν η κοιλία τ’, το κυφάλ ν ατ’, επρέσταν τα ποδάρια τ’, εκόπεν η χράτ, κ’ επέθανεν….!

Σήμερα, στον 21 αιώνα της τεχνολογίας και της έρευνας, ανίατες ασθένειες εξακολουθούν να παραμένουν ακόμα  αθεράπευτες. Ίσως τα ζητήματα της υγείας θα πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσα σε ένα παγκόσμιο εποικοδομητικό πνεύμα συνεργασίας.

Με αφορμή την αυριανή μέρα της 7^ης  Απριλίου που είναι αφιερωμένη στην υγεία ας ευχηθούμε να αποτελέσει πρώτιστο μέλημα του ανθρώπινου πολιτισμού….

Το παραπάνω όραμα  για τη σπουδαιότητα της υγείας στον άνθρωπο εμπεδώνεται με γλαφυρότητα από το εκφραστικό  λαϊκό άσμα, που ακολουθεί:                                                                     Ας είχα υίαν και χαράν και φίλτς άμον εμέν ι….                                                                                         θ’ εχάρουμ’ και ελάσκουμνε όλεν την οικουμένην….!