e-ptolemeos.gr Ειδήσεις από Πτολεμαΐδα, Πτολεμαιδα, Εορδαία, Κοζάνη, Δυτική Μακεδονία, Δυτ. Μακεδονία, News from Ptolemaida Eordaia Eordea Kozani Kozanh Western Macedonia, Ditiki Makedonia. Εφημερίδα Εορδαϊκός Παλμός, newspaper eordaikos palmos
Εφέτος θα προσπαθήσω να προσεγγίσω βιωματικά την ημέρα των Αχράντων Παθών. Με εφαλτήριο τον τρόπο τον οποίο αποτύπωσαν βυζαντινοί ζωγράφοι, το τραγικό των ιερών γεγονότων αυτής της ημέρας. Από μικρό παιδί, πριν ασχοληθώ με το αντικείμενο, θυμάμαι συγκεκριμένα έργα τα οποία ενστικτωδώς μου κίνησαν την περιέργεια. Η Σταύρωση του Θεοφάνους, η Αγία Τριάς του αγίου Αντρέι Ρουμπλιώφ, γενικότερα το θέμα του επιταφίου θρήνου. Τότε φυσικά δεν είχα ιδέα ποιος ζωγράφισε τι. Σαν έφηβος γυρνούσα όπως πολλά παιδιά, μετά την Ακολουθία των Παθών, προς τις εκκλησίες του τόπου μου στην Πτολεμαΐδα. Θέλαμε να τις επισκεφτούμε όλες, να παρατηρήσουμε το στόλισμα των Επιταφίων, υποσυνείδητα ή ενσυνείδητα, να μείνουμε και λίγο χειραφετημένοι από τους γονείς μας έως αργά. Αρχικά το ξεκίνησα μάλλον μόνος, γρήγορα, όμως, με διάφορες παρέες. Ήταν και η μόνη ημέρα κατά την οποία επέτρεπα, τότε, στον εαυτό μου να πίνει καφέ.
Όχι πολύ αργότερα, αυτό ήταν ένα απαραίτητο προσκύνημα, στο οποίο συμμετείχαν παιδικοί μου φίλοι. Με έναν από αυτούς, τον Γιώργο, πατέρα Γερβάσιο σήμερα, είμαστε αδερφικοί έως σήμερα. Με άλλους έχουμε απομακρυνθεί, αλλά ζωή είναι αυτή και κύκλους κάνει.
Αργότερα όταν πήγα στο Πανεπιστήμιο, άρχισα να προσέχω περισσότερο τις εικόνες. Ευλογία σε αυτό ήταν ο καθηγητής μου στην Βυζαντινή Αρχαιολογία Ε. Ν. Τσιγαρίδας. Θυμάμαι δύο επιλεγόμενά του. Το ένα ήταν τα Μετέωρα. Θυμάμαι στα πλαίσια της εξέτασης να με ρωτά για το ποια θεωρούσα μεγαλύτερα κειμήλια των Μετεώρων. Ο νους μου έτρεξε μεμιάς σε ένα εκπληκτικό αγιογραφημένο δίπτυχο. Στο ένα του τμήμα, η Θεοτόκος ατένιζε το νεκρό υιό της. Θρηνούσε σαν μητέρα, αλλά προσπαθούσε να είναι συγκρατημένη ως Θεοτόκος στην προοπτική της ανάστασης. Χαρμολύπη, θα μου πει κάποιος, μα στο ζωγράφο ο οποίος την δημιούργησε, κυριαρχούσε έναν ανθρωπισμός. Η βυζαντινή επικράτεια συρρικνώνονταν, τίποτε δεν μπορούσε να προσδώσει ασφάλεια. Μα πιότερο, τίποτε δεν μπορούσε να κρύψει την έντονη αγωνία του Γολγοθά τον οποίο ανέβαιναν, οι πολίτες της πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας. Η ιστορία στην παλαιολόγεια τέχνη, επικρατούσε των Εσχάτων. Ο άνθρωπος πονούσε την παροικία αυτού του κόσμου, νιώθοντας λιγότερο την μέλλουσα εσχατολογική πόλη.
Το άλλο επιλεγόμενο, ήταν αφιερωμένο στη μνημειακή τέχνη του Αγίου Όρους. Ιδιαίτερη θέση είχε η εξιστόριση – αγιογράφηση της Μονής Βατοπαιδίου. Τότε ανακάλυπτα για πρώτη φορά, πως στοιχεία μοντέρνων τεχνών όπως ο υπερρεαλισμός, είχαν εισαχθεί πολλούς αιώνες πριν την σύγχρονη τέχνη, σε πολλά εικονογραφικά προγράμματα της παλαιολόγειας περιόδου, προς τα τέλη του 13ου αιώνα και κατά τον 14ο . Βλέπαμε φωτογραφίες ανέκδοτες έως σήμερα, με τους συντηρητές να παλεύουν να αποκαταστήσουν και αναδείξουν το θαυμάσιο αυτό σύνολο, πάνω σε σκαλωσιές. Δυσανάλογα φιλοτεχνημένα σώματα, τραβηγμένες εκφράσεις στις μορφές ώστε να τονισθεί το πάθος και απουσία ανθρωπομορφικών χαρακτηριστικών, όπως πρόσωπα τα οποία είχαν μόνο στόμα και τίποτε άλλο, θυμίζοντας Ντε Κίρικο και Εγγονόπουλο.
Κάποτε μου δόθηκε η ευκαιρία, να επισκεφθώ και ο ίδιος, το περίφημο Καθολικό της Μονής Βατοπαιδίου. Οκτώβριος μήνας ήτανε, μα αυτός ο αριστουργηματικός εξωνάρθηκας σε παρέπεμπε με τον ανεπανάληπτο αλλά από πολλούς παρεξηγημένο χρωστήρα του, στην Μεγάλη Πέμπτη. Μπροστά σου απλώνονταν ο Κύκλος των Παθών, ένα βυζαντινό σύνολο θεμάτων, τα οποία εξιστορούν τα Άχραντα Πάθη.
Ο «Μυστικός Δείπνος», όπου κύκλω της τραπέζης, οι Μαθητές του Χριστού, αγωνιούσαν για την προδοσία. Με την παρουσία του Παύλου, ο οποίος ιστορικά ήταν τότε διώκτης του Χριστού, να δείχνει τον ίδιο ως μάρτυρα του εν Ουρανώ Ευαγγελίου, πηγή των συστατικών λόγων αναφοράς, αλλά και την κατάλυση του ιστορικού χρόνου, από την λειτουργική εκπλήρωση και την εσχατολογική αλήθεια.
Ο «Νιπτήρ και η «Ερμηνεία του Νιπτήρος», αν μη τι άλλο παρουσιάζει τον Χριστό ως πρότυπο εκούσιου υπηρέτη της θείας οικονομίας και πρότυπο των αποστόλων, ανακαινίζοντας το παλαιό Πάσχα, μέσα από την επανερμηνεία του.
Ο φόβος του Χριστού στον κήπο της Γεσθημανή, για να θυμηθώ την Λένα Παπά, μας δίδαξε την αγωνία του θεανθρώπου και το οξύμωρο των συναισθημάτων με τους Αποστόλους σε κατάσταση ύπνου. Λίγες στιγμές μετά, έμελλε να αλλάξει η ιστορία της ανθρωπότητας. Ανάλογα κοντράστ συναισθημάτων στην «Προδοσία του Ιούδα», πουλώντας για τριάκοντα αργύρια την τιμή του τετιμημένου.
Εντύπωση μου έκανε και πως άλλωστε, ο «Ραβδισμός» του Χριστού, από έναν εκτελεστή, ο οποίος ζωγραφίσθηκε υπερρεαλιστικά: η κεφαλή του στρέφεται ασύμβατα του φυσικού και της νομοτέλειας προς τον δεμένο στον κίονα Χριστό. Το σώμα του βασανιστή βρίσκεται εντελώς ανάστροφα.
Η «Άνοδος στον Σταυρό», δείχνει ένα βήμα πριν την οίκηση της Εκκλησίας. Οι μορφές, κτιστά μέλη του νοητού και φυσικού κόσμου, φαίνονται να αποστρέφουν τα βλέμματά τους από τον καταδικασμένο Σωτήρα. Εξαίρεση ο εργάτης, ο οποίος συνεχίζει ακάθεκτος να καρφώνει τον σταυρό, θεμελιώνοντας κατά την ελληνική παράδοση, την νέα πόλη – αποικία / παροικία, γύρω από τάφο και ξύλο κότινου.
Τέλος η υποβλητική «Αποκαθήλωσις». Τα πάντα γύρω, αδυνατούν να ατενίσουν το θέαμα. Ο Δημιουργός του Κόσμου ως θεάνθρωπος, κείτεται νεκρός. Το τρίτο πλατωνικό είδος στο αποκορύφωμά του. Το αθάνατο και το θνητό στοιχείο, δημιουργούν ένα τρίτο είδος, το οποίο μετέχει τόσο στην αθανασία, όσο και στην θνητότητα. Το «Πως σε κηδεύσω Χριστέ», είναι το διακύβευμα των ανθρώπων. Όμως τρομάζει η γη και η πλάκα που θα τονε σκεπάσει τον μονογενή που ψυχομάχησε. «Βροντά κι” αστράφτει ο ουρανός και σειέτ” ο απάνω κόσμος, κι” ο κάτω κόσμος άνοιξε και τρίζουν τα θεμέλια». Καλό Πάσχα!
Κόττης Κωνσταντίνος
