e-ptolemeos.gr Ειδήσεις από Πτολεμαΐδα, Πτολεμαιδα, Εορδαία, Κοζάνη, Δυτική Μακεδονία, Δυτ. Μακεδονία, News from Ptolemaida Eordaia Eordea Kozani Kozanh Western Macedonia, Ditiki Makedonia. Εφημερίδα Εορδαϊκός Παλμός, newspaper eordaikos palmos
Αμέσως μετά την κατάληψη της Πόλης και της Τραπεζούντας από τον τούρκο πορθητή ,ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα της ποντιακής διανόησης μεταπήδησε προς τα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα και ιδιαίτερα προς τις ακμάζουσες ελεύθερες περιοχές του Ευξείνου Πόντου και της χριστιανικής Ρωσίας.
Από την πρώτη στιγμή της οθωμανικής κατάκτησηςοι πόντιοι διανοητέςκαλλιέργησαν ένα φιλελληνικό απελευθερωτικό κλίμα, το οποίο κατ’ αρχήν εκφράστηκεως απελευθερωτικό όραμα μέσα από το δημοτικό τραγούδι της εποχής. Πολλά είναι τα τραγούδια, που εμπεριέχουν το αντιτουρκικό και απελευθερωτικό μήνυμα του σκλαβωμένου γένους.
Σ’ ένα από αυτά διακρίνουμε τον επαναστατικό πόθο,που ενυπάρχει στις προσδοκίες του σκλαβωμένου ποντιακού ελληνισμού:
Χρόνια έρθαν κ’ επέρασαν ,καιροί έρθαν κ’εδέβαν,ν’ εσπάλθεντ’ ανοιγάρ’ ν αθε κ’επέμνενκλειδωμένον. Θέλ’ απ’ Ουρανούμάστοραν κι από την γηναργάτεν..
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, όσοι δε διέφυγαν στα ελεύθερα κράτη, αποτραβήχτηκαν σε απρόσιτες ορεινές περιοχές, όπως αυτές τωνορεινών όγκων της Τραπεζούντας: Όφις,Θοανία ,Ματσούκα, Χαλδία, όπου έζησαν απομονωμένοι, ασχολούμενοι με την κτηνοτροφία και τις τέχνες.
Ακόμα και εκεί, στην απομόνωσή τους, δέχονταν τις βίαιες παρενοχλήσεις των Τούρκων.Στο δημοτικό τραγούδι, που αναφέρεται στην περιοχή της Θοανίας, περιγράφονται οι τουρκικές βιαιότητες:
Και ντ’ έπαθες αγρέλαφον, μικρόν αγρελαφόπον ; Εντώκαν το πουλόπο μου ‘ς ση Σέρας το ποτάμιν, εκείνο κι άλλα τέσσερα είναςαβτζήςεντώκεν…!
Αυτή η προσδοκία της ελευθερίας με τον επαναστάτη ( αργάτην) αποτέλεσετο διαχρονικό πόθο των Ελλήνων του Πόντου ,που κορυφώθηκε στα 1919 με το όραμα της δημιουργίας ανεξάρτητου ποντιακού κράτους μέσα από τους αγώνες των πόντιων ανταρτών, καθώς και την παράλληλη πολιτική προσπάθεια για δημιουργία εθνικού συμβουλίου των Ποντίων στο Βατούμ της Ρωσίας.
Ιδιαίτερη υπήρξε η συμβολή τους,στην επανάσταση του 1921 με τη δημιουργία της Φιλικής εταιρίας, την αναγκαιότητα της οποίας συνέλαβε και υλοποίησε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης . Ο Υψηλάντης Θα πρέπει να αναγνωριστεί ως ο ιδεολογικός και στρατηγικός νους της ελληνικής επανάστασης.
Τα φιλελεύθερα πατριωτικά αισθήματα της οικογένειας των Υψηλαντών αναπτύχθηκαν μετά το μαζικό εξισλαμισμό όλων των χωριών της περιοχής του Όφεως της Τραπεζούντας. Από τα 34 χωριά μπόρεσαν να γλυτώσουν μόνο τα 8 ενώ τα υπόλοιπα εξισλαμίσθηκαν.
Η οικογένεια των Υψηλαντών αμέσως μετά τις διώξεις των τιμαριούχων στα 1665 διέφυγε πρώτα στο μοναστήρι της Σουμελά και από ‘κεί στην Τραπεζούντα. Στη συνέχεια καταδιωκόμενοι μαζί με τους Μουρούζηδεςδιέφυγαν κρυφά και εγκαταστάθηκαν στο Νεοχώρι της Κωνσταντινούπολης.
Στον όμορφο συνοικισμό του Νεοχωρίου οι Υψηλάντες έχτισαν το μικρό τους παλάτικαι εξελίχθηκαν σε ανώτατα στελέχη της υψηλής Πύλης βοηθώντας με κάθε τρόπο τον ελληνισμό και την ορθοδοξία. Ο γιος του Ιωάννη Υψηλάντη, ο Εμμανουήλ, το 1720 θα ανήγειρε τον πατριαρχικό ναό του Φαναριού και το 1730ανοικοδόμησε τις δώδεκα εκκλησιές της Πόλης. Η εθνική του δράση ανάγκασε τον Μεχμέτ Κεχαγιά να τον σκοτώσει μετά από βασανισμό. Ο αδελφός του Εμμανουήλ Κωνσταντίνος, έγινεποστέλνικος της Μολδαβίας,ενώ ο γιος του Ιωάννης απέκτησε τον τίτλο του μεγάλου ρήτορος της εκκλησίας. Ο Ιωάννης άφησε έναν γιο,τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, παππού του αρχηγού της ελληνικής επανάστασης.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης χρημάτισε μέγας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης και ηγεμόνας της Βλαχίας.
Ο Αλέξανδροςκατά την περίοδο της ηγεμονίας του το 1780 γνωρίστηκε με έναν νεαρό Θεσσαλό από τις Φέρες, τον Ρήγα.Ο Ρήγας αξιοποιώντας την σημαντική του μόρφωση κατόρθωσε να γνωριστεί γρήγορα με ηγεμονικούς κύκλους της φαναριώτικης ελληνικής κοινότητας. Η γνωριμία του όμως με τον κύριο εκπρόσωπο της ελληνικής κοινότητας, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, μετεξελίχθηκε σε αφετηρίαεπαναστατικής προοπτικής και εθνικής απελευθέρωσηςγια το υπόδουλο έθνος.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης,κάτοχος της γαλλικής, ιταλικής, τουρκικής, ελληνικής, αραβικής και περσικής γλώσσας,υπήρξε εκείνη την περίοδο ο μεγάλος διερμηνέας του Σουλτάνου Σελίμ.Για την γλωσσομάθειά του, διορίστηκε το 1774 μέγας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης και ένα μήνα αργότερα ηγεμόνας της Βλαχίας, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το Φεβρουάριο του 1782. Το 1786 τοποθετήθηκε ηγεμόνας της Μολδαβίας.Ο χαλκέντερος επαναστάτης του Πόντου προσπαθούσε με όλες του τις δυνάμεις κάτω από την υψηλή επιτήρηση του Σουλτάνου να κρατήσει ζωντανό το έθνος των Ελλήνων.
Ο Υψηλάντης,μόλις γνώρισε τον νεαρό Ρήγα, ενθουσιάστηκε από τη μόρφωσή του και τον προσέλαβε αμέσως γραμματέα του.Ο Ρήγας παρέμεινε κοντά στον πόντιο ηγεμόνα για μια μακρά περίοδο έξι χρόνων. Έτσι μπόρεσε να μάθει ξένες γλώσσες, ερχόμενος σε επαφή με διπλωμάτες και πολιτικούς από διάφορες χώρες. Ιδιαίτερα έμαθε τα γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά. Κοντά στον Υψηλάντη ο Ρήγας μυήθηκε στις επαναστατικές αρχές της τραπεζούντιας οικογένειας των Υψηλαντών,που από τηναπαρχή ακόμα της οθωμανικής κατάκτησης είχε προσφέρει απλόχερα το αίμα της για την ελευθερία του σκλαβωμένου γένους. Στο διάστημα αυτό είχε αναπτύξει μεγάλη φιλία με τους γιους του ηγεμόνα,Κωνσταντίνο και Δημήτριο και γνώρισε την πολιτική αλλά και την στρατιωτική οργάνωση του μικρού κρατιδίου της Βλαχίας..
Ο Ρήγας κοντά τους, γνώρισε καλύτερα το οθωμανικό σύστημα διακυβέρνησης. Γνώρισε ακόμα τις αρχές του γαλλικού διαφωτισμού, που οι Υψηλάντες επέβαλαν στις ηγεμονίες τους. Παρακολούθησε ιδιαίτερα την ανάπτυξη της παιδείας στα σχολεία, που την περίοδο αυτή μετατράπηκαν σε κέντρα πνευματικής εστίας και φυτώρια εθνικής αφύπνισης.
Ακόμα ο μελετηρός και βιβλιοφάγος Ρήγας ξεκοκάλισε την πλούσια βιβλιοθήκη τουηγεμόνα, που ήταν γεμάτη με τα εγχειρίδια της αρχαίας ελληνικής γραμματολογίας.Εκεί έμαθε για τις αρχές της γαλλικής επανάστασης και τις σύγχρονες φυσικές επιστήμες.
Για τη συνεργασία των δύο ανδρών άγνωστος Ιστορικός είπε τα εξής:
΄΄Είχεν τότε εν έτει 1785 εν Κων/πόλει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης γραμματέαν ίδιον τον ΡήγανΦεραίον, όν εξεπαίδευσε νέον εν τη οικία αυτού μεθ’ όλης της πατρικής προνοίας. Ο Υψηλάντης, όταν βεβαιώθηκε, ότι ο γραμματικός του έχει όλα τα εφόδια του επαναστατημένουηγέτη ,πολύγλωσσος γραμματικός, ποιητής,μουσικός, ζωγράφος και ιδιαίτερα αγωνιστής της ελευθερίας,πείσθηκε , ότι ο Ρήγας μπορεί να μεταφέρει τις αρχές της επανάστασης στις παραδουνάβιες χώρες . Γι’ αυτότον έστειλε να ενθαρρύνει και να ξεσηκώσει τους βαλκανικούς λαούς.. Για να γίνουν αποδεκτές οι επαναστατικές διακηρύξεις του Ρήγα στο χώρο της Μολδοβλαχίας, ο παππούς Υψηλάντης ενεχυρίασε στο Ρήγα μια συστατική επιστολή προς τον Μαυρογένους,ηγεμόνατης Βλαχίαςεκείνη την περίοδο.Όταν τον αποχαιρέτησε, του έδωσε την τελευταία του συμβουλή λέγοντάς του: ΄΄ Ρήγα, θέλω να ξεύρεις, οι Έλληνες μόνο στον εαυτό τους πρέπει να στηρίζονται για να γίνουν ελεύθεροι..!΄΄
Διερευνώντας σήμερα κάποιος τους προπομπούς και πρωτοπόρους μηχανισμούς που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την επανάσταση του γένους, δεν θα πρέπει να αγνοεί τον εθνικό ρόλο που έπαιξε σ’ αυτήν η πατρική σχέση του Υψηλάντη με τον νεαρό Ρήγα, από το Βελεστίνο.
Μεταξύ των προτάσεων, που του εντέλει ο πόντιος ηγεμόνας, είναι η καταγραφή του επαναστατικού ΄΄ Θούριου ΄΄ και η έκδοση της χάρτας της Βλαχίας. Ο Ρήγας για να ανταποδώσει στον ιδεολογικό του πατέρα το χρέος και τον σεβασμό, αφιερώνει την ιστορική Χάρτα, στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, δημοσιεύοντας την προσωπογραφία του φωτισμένου ηγεμόνα στο κέντρο της μεγάλης Χάρτας του.( Η χάρτα τυπώθηκε στο τυπογραφείο των Σιατιστινών τυπογράφων , των αδελφών Πούλιων.)
Ακόμη ο Ρήγας δενπαραλείπει να κάνει υπόμνηση στην ιδιαίτερη πατρίδα του Υψηλάντη, την ιστορική Λαζική, όπου εγκαταστάθηκαν οι έλληνες αργοναύτες γράφοντας στον Θούριο:
…Λεβέντες ανδρειωμένοι,Μαυροθαλασσινοί,ο βάρβαρος ως πότε θε να σαςτυραννεί:Μή καρτεράτε πλέον, ανίκητοι Λαζοί,χωθείτε στο Μπογάζι μ’ εμάς και ‘σεις μαζί…!
Ο Ρήγας στην ημιελεύθερη Βλαχία ηγείται μιας μορφωτικής και εθνεγερτικής επανάστασης κατά των Τούρκων. Μεταβαίνει στην Βιέννη και από εκεί στην Τεργέστη, από όπου επιχειρεί να μεταβεί στην επαναστατημένη Πελοπόννησο. Εκεί συλλαμβάνεταιαπό τους αυστριακούς παραδίδεται στους Τούρκους και εκτελείται κατ’ εντολή του Σουλτάνου στο Βελιγράδι, στις 24 Ιουλίου του 1798.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο ιδεολογικός παππούς της ελληνικής επανάστασης, μετά από λίγα χρόνια θα βασανιστεί και θα αποκεφαλιστεί με εντολή του σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη.
Ο φίλος του Ρήγα, Κωνσταντίνος Υψηλάντης, θα γίνει ηγεμόνας της Βλαχίας ,θα υποκινήσει την εξέγερση των Σέρβων και θα γλυτώσει τον αποκεφαλισμό του αυτομολώντας τελευταία στιγμή στο στρατόπεδο των Ρώσων,όπου και θα πολεμήσει στο πλευρό τους κατά των Τούρκων. Ο γιος του, Αλέξανδρος, θα γίνει αρχηγός της ελληνικής επανάστασης του 1821.Στις 21 Φεβρουαρίου του 1821 περνάει τον Προύθο ποταμό και μπαίνει στα Τουρκικά σύνορα, για να σηκώσει στο Ιάσιο την σημαία της Ελληνικής επανάστασης. Θα πεθάνει στις αυστριακές φυλακές,το Φεβρουάριο του 1928, με την προσδοκία να δει τηνΕλλάδα ελεύθερη. Ο άλλος γιος του, Δημήτριος Υψηλάντης θα αναλάβει την υποστρατηγία των επαναστατημένων ελλήνων στην Πελοπόννησο. Όντας φίλος κα συνεργάτης με τον Κολοκοτρώνη ,θα αγωνιστεί ηρωικά στις μεγαλύτερες μάχες του 1821.
Υ.Γ. Γνωρίζοντας την ιστορική αλήθεια για την συμβολή των ποντίων Υψηλαντών στην Ελληνική επανάσταση, τον Ιούλιο του 1987 πραγματοποίησα ένα ταξίδι, προσκύνημα, στον τόπο που τους γέννησε, το χωριό Υψήλ ( Υψηλή) της Τραπεζούντας. Αυτό το προσκύνημα στον τόπο των αρχηγών της Ελληνικής επανάστασης υπήρξε για μένα ένα ιστορικό χρέος ζωής.
