Το μοναδικό έθιμο του Φανού και το χρέος μας στην Παράδοση!
Το πρώτο σου χρέος, εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει….. Ν. Καζαντζάκης .
Μεγαλώνοντας σε μια πόλη, την Κοζάνη, που δικαίως χαρακτηρίζεται κοιτίδα πολιτισμού, δεν θα μπορούσα παρά να ξεκινήσω το άρθρο μου με την αγαπημένη και όλο νόημα φράση του Ν. Καζαντζάκη ¨… Το πρώτο σου χρέος, εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει…¨.
Η παράδοση, αποτελεί σημείο αναφοράς για το παρόν και πηγή αξιών, αρχών, έμπνευσης και δημιουργίας. Η πόλη μας είναι πλούσια σε πολιτιστική κληρονομία καθώς από την αρχή του χρόνου ζει στους ρυθμούς της παράδοσης και εδώ αξίζει να αναφερθούν τα μοναδικά δρώμενα που δίνουν ζωή στην πόλη, οι Μωμόγεροι, η Αποκριά με τους φανούς σε κάθε γειτονιά της Κοζάνης και οι Λαζαρίνες. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε πως και στα 52 Τοπικά Διαμερίσματα αλλά και στις Δημοτικές Κοινότητες υπάρχουν εξίσου σημαντικά έθιμα που πάντα προσελκύουν το ενδιαφέρον και μας κρατάνε ζωντανούς.
Λίγες μέρες έμειναν για την έναρξη της Αποκριάς και βλέπουμε μικρούς και μεγάλους να ετοιμάζονται πυρετωδώς. Κάθε γειτονιά επιδίδεται σε συσκέψεις για τον καταμερισμό της δουλειάς στην οργάνωση του Φανού. Ο Φανός είναι ένα λαϊκό έθιμο με λατρευτικό και τελετουργικό χαρακτήρα που σηματοδοτεί τις γιορτές της Άνοιξης για να εξασφαλίσει την «ευετηρία» της καλής χρονιάς. Όταν, λοιπόν, φτάσει η μέρα όπου ο εκάστοτε Φανός θα είναι ο οικοδεσπότης αρχίζουν από τους υπεύθυνους οι προετοιμασίες, ολοκληρώνουν το στόλισμα του «Νουντά» συγυρίζουν το «Στέκι», οι νοικοκυρές ετοιμάζουν πλούσια εδέσματα για να κεράσουν στον κόσμο που θα τους επισκεφθεί. Το βράδυ μικροί και μεγάλοι φορώντας την παραδοσιακή φορεσιά υποδέχονται την Φιλαρμονική του Δήμου, την Πανδώρα, όπου με τους μοναδικούς σκοπούς της θα συνοδέψει τα μέλη του Φανού στην Κεντρική Πλατεία για να χορέψουν, να τραγουδήσουν και να καλέσουν τον κόσμο να τους ακολουθήσει λέγοντας τους «Σας καλνούμι στου Φανό μας». Έτσι, ξεκινάει η επιστροφή στη γειτονιά όπου συνεχίζεται το γλέντι με άφθονο κρασί και Κοζανίτικα εδέσματα, μέχρι τις πρωινές ώρες για να έρθει η επόμενη μέρα που ένας ακόμα Φανός θα ανάψει. Από την Τσικνοπέμπτη μέχρι την Κυριακή ανάβει και ένας Φανός σε κάθε γειτονιά. Ιδιαίτερης προσοχής χρήζουν τα τραγούδια, τα δημιουργήματα της πολιτιστικής έκφρασης, τα κλέφτικα, της αγάπης, τα σκωπτικά και τα ξεδιάντροπα διότι δίνουν το εύρος της καθημερινής ζωής. Όλη Κοζάνη είναι στο πόδι. Την Κυριακή μετά την μεγάλη παρέλαση σε κάθε γειτονιά ανάβει και ένας Φανός, σε όλους τους δρόμους ο κόσμος είναι διάχυτος και επισκέπτεται τις γειτονιές για να ακούσει τα τραγούδια από τον πρώτο του χορού, να χορέψει τους παραδοσιακούς χορούς και να γλεντήσει με την ψυχή του στην Παραδοσιακή Αποκριά της Κοζάνης.
Αναπόσπαστο κομμάτι στην Αποκριά μας είναι οι μερακλήδες Κοζανίτες που έχουν τη βιωματική σχέση με το έθιμο και κάθε χρόνο είναι πιστοί στις παραδόσεις διατηρώντας και διαδίδοντας το έθιμο στις επόμενες γενιές αυτούσιο και χωρίς υπερβολές. Αυτό υποδηλώνεται και με πολλές κινήσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια με τους παιδικούς Φανούς, διάφορα παιχνίδια για τη νεολαία γνωστά ως “Sourd Games”, το Φανό της Νεολαίας στο κέντρο της πόλης και πολλά άλλα άξια θαυμασμού.
Μπορεί λοιπόν σε όλη την Ελλάδα να γιορτάζουν την Αποκριά αλλά ας μην ξεχνάμε ότι αυτό που ξεχωρίζει την Κοζάνη είναι η Παράδοση. Ο Φανός της Κοζάνης έχει δικό του σήμα και αυτό κάνει το έθιμο μας ξεχωριστό και εμάς να έχουμε ως χρέος εκτελώντας τη θητεία μας στη ράτσα να νιώσουμε μέσα μας όλους τους προγόνους, να φωτίσουμε την ορμή μας ώστε να συνεχίσουμε το έργο τους και να παραδώσουμε στο γιο τη μεγάλη εντολή να μας ξεπεράσει…!
Με σεβασμό τον πολιτισμό και την παράδοση!
Καλές Αποκριές!
Κατσόγιαννου–Τριανταφύλλου Ευθυμία
(Έφη Πορτοράζ)
Ιστορικός