Το φαινόμενο δεν είναι -φυσικά- μόνον ελληνικό. Οι δανειακές υποχρεώσεις των δήμων της χώρας μας ξεπέρασαν το 1,7 δισ. ευρώ, με τους μεγαλύτερους δήμους να καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις της λίστας. Αλλά αν ο υψηλός δανεισμός των δήμων στην Ελλάδα συνιστά απειλή για το εγχείρημα εξυγίανσης που επιχειρείται με τις ρυθμίσεις του «Καλλικράτη», τόσο στη χώρα μας όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και τις ΗΠΑ οι υπερχρεωμένες τοπικές και περιφερειακές αρχές δημιουργούν ακόμη μία πολύ σημαντικότερη απειλή: Τον εκτροχιασμό της προσπάθειας ανάκαμψης.
Η υφέρπουσα απειλή εναντίον της παγκόσμιας προσπάθειας ανάκαμψης έρχεται πλέον στην επιφάνεια: Είναι η απειλή χρεοκοπίας πολιτειών, περιφερειών και δήμων ανά την υφήλιο, μία τάση που επιδεινώνεται με την πάροδο των μηνών και την εμφανή αδυναμία των τοπικών αρχών να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους. Το φαινόμενο είναι εξίσου ανησυχητικό τόσο στις ΗΠΑ όσο και την Ευρώπη, αφού τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι τουλάχιστον ένδεκα αμερικανικές πολιτείες απειλούνται με χρεοκοπία και ότι δεκάδες κρατίδια, περιφέρειες και δήμοι στη Γηραιά Ηπειρο έχουν οξύτατο πρόβλημα αποπληρωμής των χρεών τους
ΗΠΑ
Μπορεί το μείζον πρόβλημα της αμερικανικής οικονομίας σήμερα να είναι το υψηλό χρέος της χώρας, όμως εξίσου πιεστικό είναι και το πρόβλημα των περιφερειακών, πολιτειακών και δημοτικών χρεών όχι μόνο μίας αλλά περίπου 50 πολιτειών και πάνω από 100 αμερικανικών μεγαλουπόλεων που μέσα στο 2011 αναμένεται να αγγίξουν το φάσμα της χρεωκοπίας αφού χρωστάνε σωρευτικά πάνω από 2 τρις. δολάρια.
Η κορυφαία αναλύτρια Μέρεντιθ Γουίτνει, η επονομαζόμενη Κασσάνδρα (λόγος για τον οποίο η μέχρι πρότινος σχεδόν άγνωστη αναλύτρια -που εργαζόταν σε μια επενδυτική εταιρεία- αναδείχθηκε μέσα σε λίγους μήνες σε «γκουρού» της αγοράς είναι ότι ήταν μια από τις πρώτες φωνές που προειδοποιούσε για τη σημερινή οικονομική κατάρρευση των αγορών, όταν οι υπόλοιποι συνάδελφού της είτε δεν… γνώριζαν είτε γνώριζαν αλλά σιωπούσαν, αρχής γενομένης από την περίπτωση της Citigroup) η οποία ευθέως δήλωσε ότι μέσα στα επόμενα δύο χρόνια όλες οι αμερικανικές μεγαλουπόλεις και σχεδόν όλες οι πολιτειακές πρωτεύουσες θα εξαναγκαστούν σε σναδιάρθρωση των χρεών τους είτε σε λουκέτο… Χαρακτηριστικά η κα. Γουίτνει, σε συνέντευξή της στην εκπομπή «60minutes” του δικτύου CBS είπε «μετά την κρίση της στεγαστικής αγοράς, η οποία πυροδότησε το ντόμινο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η επόμενη ορατή απειλή είναι αυτή της κατάρρευσης των τοπικών οικονομιών»…
Το πρόβλημα –και το «έγκλημα»- έγκειται στο ότι το ζήτημα των υπερχρεωμένων τοπικών οικονομιών είτε σε επίπεδο τοπικών οικονομιών είτε σε επίπεδο πόλεων και αντίστοιχα Πολιτειών ήταν γνωστό τους ιθύνοντες του αμερικανικού οικονομικού επιτελείου ήδη από το 2007. Οι αμερικανικές πολιτείες στο σύνολό τους είχαν δαπανήσει (στοιχεία 2006) περίπου 500 δις $ περισσότερα από όσα είχαν εισπράξει μέσω φόρων και εσόδων από τους πολίτες και τον κρατικό προϋπολογισμό.
Κανείς δεν συγκινήθηκε τότε από τις προειδοποιήσεις , η κρίση επέδρασε ως λαίλαπα και σήμερα ήρθαν τα λουκέτα…Το Ουισκόνσιν και η Καλιφόρνια ήταν μόνο η αρχή. Π.Χ. το Ντιτρόιτ, που δέχεται βαρύ πλήγμα από τη βαριά ύφεση στην αυτοκινητοβιομηχανία και όπου η δημοτική αρχή αποφάσισε μεγάλες περικοπές στις υπηρεσίες αστυνόμευσης, καθαριότητας, φωτισμού και οδικών έργων.
Κρίση «τοπικού» χρέους και στην Ευρώπη
Κι αν στις ΗΠΑ τα χρέη δήμων και Πολιτειών υπερβαίνουν τα 2 τρις $ στην Ευρώπη τα πράγματα είναι λίγο …καλύτερα αφού τα ανάλογα χρέη ανέρχονται σε 1.3 τρις δολάρια.
Έτσι και στην Γηραιά Ήπειρο, όπου οι πόλεις και οι τοπικές οικονομίες έχουν διαρθρωθεί διαφορετικά και εν πολλοίς βασίζουν στην εκάστοτε κρατική / εθνική χρηματοδότηση τη λειτουργία τους, τα «τοπικά» χρέη ενίοτε είναι δυσθεώρητα και απειλούν την εύρυθμη λειτουργία ολόκληρων κρατών. Στην Ευρώπη, επισημαίνει δημοσίευμα της εφημερίδας The Guardian, «οι χρηματοοικονομικές συνήθειες αλλάζουν, αφού οι δήμοι εγκαταλείπουν το μοντέλο δανεισμού από τις τράπεζες, ενώ δεν μπορούν πλέον να βασίζονται σε μεταφορές πόρων από την κεντρική κυβέρνηση»
Μαδρίτη, Φλωρεντία, Βαρκελώνη, Νάπολη, Βουδαπέστη είναι μερικές από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και μεγαλουπόλεις που κυριολεκτικά βρίσκονται στο χείλος της χρεοκοπίας και η αξιολόγησή τους από τους γνωστούς «οίκους» τις κατατάσσει στα «σκουπίδια» (junk).
Μείζον γίνεται πια για την Ισπανία το πρόβλημα που συνδέεται και με την κατάρρευση των τοπικών τραπεζικών οντοτήτων, των περίφημων cajas (είναι τράπεζες τύπου στεγαστικών ταμιευτηρίων και διάσπαρτες ανά την επικράτεια– ελέγχονται από διοικητικούς ή εκκλησιαστικούς παράγοντες των περιφερειών στην Ισπανία και δεν είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο. Η κυβέρνηση Θαπατέρο προχώρησε σε ριζική αναδιάρθρωση της λειτουργίας τους και από τις 45 cajas, απέμειναν μόνον 17 μέσω συγχωνεύσεων. Δύο cajas, οι Caja Castilla και La Mancha Caja Sur, έχουν περιέλθει στον έλεγχο του κράτους. Οι cajas έχουν χορηγήσει το ήμισυ των στεγαστικών δανείων στην αγορά ακινήτων της Ισπανίας, η κατάρρευση της οποίας αποτέλεσε την απαρχή της οικονομικής κρίσης στη χώρα).
Σήμερα σε δεινή θέση βρίσκονται η Μαδρίτη και η Βαρκελώνη ενώ συνολικά η περιοχή των Βάσκων έχει υποβαθμιστεί στο χαμηλότερο επίπεδο αξιολόγησης και από τους τρεις μεγάλους οίκους αξιολόγησης.
Στην Ιταλία αντίστοιχα η Moody’s και η S&P έχουν υποβαθμίσει στο κατώτατο επίπεδο αξιολόγησης την Νάπολη ενώ απειλούν να κάνουν το ίδιο και για την Φλωρεντία, και η Βενετία προχωρά αναγκαστικά στην πώληση ορισμένων από τα φημισμένα palazzi της για να εξυπηρετήσει την αποπληρωμή των δανείων της.
Προβλήματα δημοτικών χρεών και στη Γερμανία….
Αλλά και στη χώρα της «σκληρής γραμμής του ευρώ τα πράγματα δεν είναι καλύτερα…Σύμφωνα με το τελευταίο report της Morgan Stanley, η κατά τεκμήριο ισχυρότερη οικονομία της ευρωζώνης, η Γερμανία, εμφανίζεται να έχει υπέρογκα χρέη και προβλήματα σε τοπικό επίπεδο..
Τα γερμανικά κρατίδια: Σαξονία – Ανχάλτ, Κάτω Σαξονία και Ρηνανία – Παλατινάτο έχουν εγκρίνει έκτακτα σχέδια για την εκχώρηση κονδυλίων σε δήμους που απειλούνται με χρεοκοπία. Στη Ρηνανία – Παλατινάτο, το χρέος του κρατιδίου ανέρχεται στα 1.100 ευρώ ανά κάτοικο ,ενώ το ποσό αυτό φθάνει τα 1.000 ευρώ στη Βόρεια Ρηνανία – Βεστφαλία. Το κρατίδιο του Σαρ είναι το πλέον χρεωμένο, αφού το ποσό χρέους ανά κάτοικο φθάνει τα 1.450 ευρώ. Σύμφωνα με στοιχεία της ισπανικής εφημερίδας El Pais, το 95% των μέτρων έκτακτης οικονομικής βοήθειας προς τους γερμανικούς δήμους αφορά τα κρατίδια της πρώην δυτικής Γερμανίας, όπου και παρουσιάζονται μεγαλύτερα επίπεδα δαπανών από ό,τι στα κρατίδια της ανατολής. Συνολικά, το χρέος των γερμανικών κρατιδίων αυξήθηκε, το Σεπτέμβριο του 2010, κατά 4,9% σε ετήσια βάση, πρόβλημα που σιγά-σιγά μετατίθεται και στις τοπικές τράπεζες: Στοιχεία της Fitch αποδεικνύουν ότι μόνον μέσα στο 2009, τα κρατίδια της Βαυαρίας, της Βάδης – Βυρτεμβέργης, του Αμβούργου και του Σλέσβιγκ-Χολστάιν έδωσαν «ένεση ρευστότητας» 18 δισ. ευρώ στις τοπικές τράπεζες.
Το γεγονός των υπερχρεωμένων κρατιδίων αντικατοπτρίστηκε εύγλωττα και στις κάλπες με τον κυβερνητικό σχηματισμό της Μέρκελ να δέχεται αλλεπάλληλες ήττες, τελευταία στο Αμβούργο, πληρώνοντας, σύμφωνα με τους Γερμανούς πολίτες την «εγκατάλειψη» των τοπικών κρατιδίων προς όφελος της διάσωσης των ευρωπαϊκών, προβληματικών χωρών της περιφέρειας..
Ηπιότερη, αλλά με μεσοπρόθεσμους κινδύνους, είναι η κατάσταση και σε κάποιες περιοχές της Γαλλίας, μεταξύ αυτών την «Ιλ ντε Φρανς», που περιλαμβάνει το Παρίσι, ενώ σε σοβαρό βαθμό επικινδυνότητας βρίσκεται η Λισαβόνα, Πορτογαλία, που πρόσφατα υποβαθμίστηκε από τον οίκο Standard & Poor’s καθώς η δημοτική αρχή δυσκολεύεται να εξυπηρετήσει τα χρέη της.
Αντίστοιχα, η Ουγγαρία μπορεί να ανέλαβε την εξάμηνη προεδρία στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά η πρωτεύουσά της, Βουδαπέστη, βρίσκεται στα πρόθυρα να χαρακτηριστεί «junk», άχρηστη από πλευράς πιστοληπτικής αξιολόγησης.
**Λιάνα Παπατέρπου, Οικονομολόγος, ΑΝΚΟ ΑΕ/Ευρωπαικό Δίκτυο Επιχειρηματικής Yποστήριξης «Enterprise Europe Network-Hellas”, e-mail: lpapaterpou@anko.gr