του Μωυσιάδη
Παναγιώτη
Τετρακόσια και πλέον χρόνια έζησαν τ’ εμετέρ αφ’κά ας ση Τούρκονος το μαχαίρ. Είδαν και παρείδαν τράβαλα και βαχούτια, έσυραν και παρέσυραν τη κόλασης τα μαρτύρια, άμαν ‘ς σον Τούρκον κρεματιστέρ (αυτός που κρεμιέται οικονομικά από τους άλλους) καμίαν ‘κ’ εγένταν.
Νοικοκύρ και προκομέν ‘σ σην πόλ’ και ‘ς σο χωρίον, είχαν και παρείχαν ας σ’ όλια τη Θεού τα ευλοϊας.
Απάν σ’ έναν λιθάρ και σ’ έναν τσακάτ έχτιζαν κι εγούρευαν την φωλέαν ατουν.
Πόσα φοράς οι Τουρκάντ έρπαξαν κι επέραν τα εχετίας (περιουσίες) και τα γεννήματα, άμαν ατοίν εχτίουταν κι εγουρεύκουταν απ’ άρχης.
Απές ‘ς σα τσαλία και’ς σα λιθάρια εποίναν τόπον και εσπέρναν τα γεννημάτια τουν …σ’ ορμάνια και σ΄ορμόχειλα εβόσκουταν τα χαϊβάνια κ’ εγόμωναν τα κοβλάκια τουν και τα καρσάδας με τα βουτούρτα και τα ξυγάλτα.
Οι Τουρκάντ πα έλεπαν ατς κι εσάσευαν, ΄΄αφορισμέν Γκιαούρ΄΄, έλεγαν από φκά πα χαντσεύ’νε.( και υποταγμένοι μας απειλούν ).
Πόσα φοράς οι Ρωμαίοι ένταν αφεντάδες με την δουλείαν και την προκοπήν . Και πόσα φοράς ο Τούρκον ερούξεν ‘ς σα ποδάρια τη Ρωμαίονος, ο Θεός εξέρ!
Σ’ σην πατρίδαν κανείς κ’ εκόπεν ας σ’ εξηντάπορον( εξαντλήθηκαν οι πόροι του) η κετσέ (κομπόδεμα)πάντα γομάτον, το κελάρ ούς τη γούλαν, τ’ αμπάρ κούμουλον και ‘ς σο ταρέζ τονατεμένα όλια τη κόσμι τα καλά.
Ο καθαείς με την δουλείαν και το ταμαχτουλούκ ν ατ’, άμον το μελεσσίδ,’ εδούλευεν και εθήκνεν κά. ( αποταμίευση).
Παρ’ έξ αν ευρίουτον και κανείς ποι λείχ’ την απαλάμαν ( ζούσε με στερήσεις και πείνα), άμαν οι φίλ και συγγενείς εποίναν αργατείαν (πρόσφεραν αφιλοκερδώς την εργασία τους) κι έσκωναν ατον απάν.
Οι Τούρκ μαναχόν ερούζναν άμον γεσίρια’ ς σα ποδάρια μουν και εχρείνταν ( χρεώνονταν) παράδας… Οκνέρ, αφορισμέν, ους ν’ έσκωναν τ’ έναν το ποδάρ τ’ άλλο εσκολεκίαζεν… πάντα κιόρ (στραβοί) και απατσάρευτοι εγόραζαν ψωμίν ….
Ο πάππο μ’ έλεεν΄΄ γιάβριμ, ας εξέρτς ατο, ο κιόρτς αγοράζ ψωμίν, π’ έχ έναν ομμάτ’ αγοράζ’ αλεύρια, και π’ έχ δύο ομμάτια αγοράζ’ κοκκία!..
Πολλά φοράς έρχουσαν δύσκολα και μαύρα ημέρας..Οι Ρωμαίοι άμαν ετοπλαεύκουσαν κι εποίναν ΄΄συναγόμ’΄΄
(Συνάθροισις προεστών) αρχόντ’ και νούστερεωμέν,μειζοτέρ’ και προτόγεροι έρχουσαν ‘ς σ’ έναν μερέαν κι εβάλναν το μιλέτ ‘ς ση σειράν.
Αέτς εγέντον και το 1918 τη χρονίας, όντες έφυγαν οι Ρουσάντ’ ας σην Τραπεζούνταν, ερούξεν τρανόν γατάν απάν σοι Ρωμαίοις, πόλεμου καιρός, οι ανθρώπ’ άσπαρτοι επέμναν, .. λοιμός και καταποντισμός….
Αρ’ ας ατό το συναγόμ εγέντον επιτροπή κι εποίκεν την πολιτικήν κάσαν (Φόρος σύμφωνα με το εισόδημα) τεμέκ ο καθαείς ας σο βίον ατ’ κερέν θα δει φόρον για τ’ εφτωχούς
Αρ’ αέτς ετοπλάεψαν τα παράδας κι επέζησεν ο κόσμον!!
Αοίκα εποίναν οι προεστοί μουν και εβόήθαναν το έθνος ‘ς σα δύσκολα τα χρόνια.
Έϊ κιτί πατρίδα, ούλ’ για τον έναν και είνας για τ’ ούλτς…
ούλ ανθρώπ’ τη Θεού πλάσματα είν’… ο έχων δύο χιτώνας πρέπ’ τον έναν να δεί.
Ατώρα πα ‘ς σα ημέρας εμουν ;
Τη Καϊάφα η λέπρα. (προσκόλληση στους πλούσιους για να επιβιώσουμε.)
Ας σο δάνος κι ας σο χρέος εκατήβασαν την Ελλάδαν ς’ σο Θάνατον πατήσας. (Κατάσταση απελπιστική).
Ερούξαν κι αραεύνε ας σον τσιπλάκ παράδας. Νε πολιτικήν κάσαν και νέ τιδέν.
Οι καζανεμέν τερούν από μακρά τ’ ευτωχού τον γολγοθάν.
Άμον ντ’ έρθεν η κρίση άμαν εντόκαν ράσιαν (ενώθηκαν για να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο)
Και άναβα (επί πλέον) ντο κι δίν’νε τα φόρους, φυγαδιάζ’νε τα παράδιας ‘ς σο εξωτερικόν.
Άφερι μ’ τον ζούρτον ( ο παραλόγως απαιτών, ο άπληστος)
Νέ σκύλ παιδία, απ’ όθεν εγαζάνεψετεν ατόσα παράδας …ας ση κυρού σουν έγκετεν ‘τα;
Σ’ ση μέσεν τιδέν ‘κ’ έν, νέ πόλεμος και νέ χαλανδρία κι εσείς εχτέθετεν κρίση και κρίση. Να κρίν και χάν ‘σας ο Θεόν …το ψωμίν,μαμάκα, να κουίζετεν…
Ατόσα παράδας εγένταν ‘ς σον άνεμον ‘ς σα φύλλα ( σπαταλήθηκαν άσκοπα), κι ατώρα ο λαόν λείχ’ την απαλάμαν (ζεί με στερήσεις και πείνα).
Έκοψαν τα ημερκά, ελείφταξαν τα μηναία, τα δουλείας ‘κ’ ευρίουνταν, τα τιμάς πα επήαν εχάθαν. Ακριβίας άψιμον τ’ εφτωχού το γράσιμον (όταν ανεβαίνουν οι τιμές, φθείρεται μόνο ο φτωχός) έλεγαν οι παλαιοί.
Ο μαύρον ο κόσμον απάκρας τρώει τα σαπλάκας και υπομέν, ελιμοκουράεν κ’ ερούξεν κά (γονάτισε από την πείνα).
Οι αφεντάδες και οι εχεμέν (πλούσιοι –εύποροι) έφαγαν, έφαγαν, έσπασαν, έφαγαν τον Α’έρ με τα πλακία ( Καταχράστηκαν μεγάλα ποσά) λέγω σας.
Κι ασού επαστούρεψαν την δουλείαν, ατώρα με την κρίσην, ετοπλάεψαν τα παράδας και κείνταν απάν, (χαίρονται τα πλούτη) άλλ’ εζεγκιλάεψαν (έγιναν πάμπλουτοι) με το χρηματιστήριον, άλλ’ με τα ομολοϊας, άλλ’ πα έκλεψαν με το κλεύτικον το σκεύος. (σκεύος με μεγάλη χωρητικότητα) τίναν να πιάντς και τίναν ν’ αφήντς, ας ση κλεφτοχώρ (χωριό με πολλούς κλεύτες) το χωρίον.
Σην πατρίδαν τ’ εμετέρ έλεγαν α’τς Σαντούχ Εμίνηδες εποίκαν τα παράδας τουν λύρας και επ’ εκεί τα παράδας αχρηστεύταν.
‘Σ σον καιρόν εμουν πα Σαντούχ Εμίνηδες είν οι τραπεζίτες και οι ζεγκίν…. Εχρέωσαν τον κόσμον ους τη γούλαν, κι επεκεί οι Χρεοφειλέτ’ έρθαν, ερούξαν ‘ς σην πόρταναν ατ’.
Έϊ κιτί μαύρ’ άχαροι ανθρώπ’,’ ντο θα ίνουστουν και ντό θα γιαρατεύετεν( τι θα σας τύχει) ακόμαν, κανείς ‘κ’ εξέρ’ ας σο τέρτ ν εσουν.
Χρέητα, χρέητα, ετζουπώθετεν ας σα χρέητα, τα τόκους τ’εν τ’ άλλ’ απά.
Δάνος (τα δανεικά) με το είπαν α ,το δάνος πρέπ’ να γελά. (να έχει λογικό τόκο) Ατοίν πα εποίκαν α άμον εκείν’ την τραγωδίαν,
Δάν’τσον με δράκε, δάν’τσον με πέντε ημέρας, ας πάγω ελέπω τη μάννα μου,κι έρχομαι, δράκε, φά ‘με!…
Άμαν πολλά μ’ εμπαίνετεν σ’ ανθρωπίων το αίμαν, εσείς κι ξέρετεν πόσα οβά εφτάν έναν φούστορον..( θα το πληρώσετε) Το λαήν πολλά φοράς πάει ‘ς σο πεγάδ’ άμαν μίαν τσακούται…
Εποίκετεν αβού τον κόσμον άμον ντο εθέλνετεν …άλλ’ να τρών κι άλλ’ να τερούν από μακρά.
Ο κόσμον ας σο χρέος ‘κι κοιμάται, εκατήβεν ‘ς σο τιποκόλ’ (χρεοκόπησε) ολίγον κι άλλο θα σκών την τάπατσαν και θα λέει το ΄΄ αποθανέτω μετά των αλλοφύλων.΄΄
Και οι πολιτικοί μουν πεντάγνωμοι (αλλοπρόσαλλοι) και σασουρεμέν (σαστισμένοι) αραεύ’νε τη σκοινί την άκραν.
Τεάμ’ αραεύ’νε τα κλεψιμάτια, αραεύ’νε τοι κλεφτάντς, άμαν οι κλεφτάντ κλεψιστά- κλεψιστά εδέκαν ατο πλάν .
Εθαρρούν θα γλιτών’νε ας σ’ εφτωχού τα χέρια… με το κλεψίον να επέγνεν εμπροστά η δουλεία, οι πεντικοί πα θα εγίνουσαν πλούσιοι. Ας εξέρν ατο καλά . Οι παλαιοί μουν έλεγαν:
ο ψεύτες και ο κλέφτες τον πρώτον χρόνον χαίρουνταν.
Μώ το κακό σ’ και το θάμα σ’, ο μαύρον εφτωχόν από δεθέν έναν παράν ‘κ’ επορεί ν’ εβρίκ’ κι ατοίν εκατέκλεψαν κ’ εσυραν το μελμεκέτ ς’ σο ζητίος (ζητιανιά).
Έρθαμ’ κι εγέμνες ΄΄επί ξύλου κρεμάμενοι…΄΄Τεμέκ πρώτοι ας σο τέλος…οι προτιζνοί για τ’ εμάς έλεγαν, τ’ έμπρ’ ‘κι θ’ εφτάνωμε, τ’ οπίσ’ καμίαν ‘κι δίγωμε. (Πρώτοι αν δε γίνουμε τελευταίοι πάντα θα είμαστε).
Και με τ’ ατά τα χάλια ερούξαμε ‘ς σα πέντε στράτας ..κι εγέμνες τ’ ευλοίας. (Άξιοι οίκτου)
Ούλ’ κρούνε μας ‘ς σην ράσαν. Μώ τη σκύλ τα παιδία .. ερούξαν απάν εμουν να τρώνε μας. Οι πολιτικοί μουν πα τεάμ’ πολιτεύνε (γίνονται αρεστοί) ‘ς σα τρανά τα κράτη απές… Εγένταν τοι τσισμάτ’, (αξιολύπητοι) άμον χέρας άλογον (περιφρονημένοι) λέγω σας, ήλε μ’ ήλε μ’ εκείν’ η Αγγέλα η Μερκελίνα, μώ την αφορισμέντσαν, ετσάκωσεν το κέρατον ατ’(τον ταπείνωσε) ναϊλί εμάς και βάι εμάς, άλλο κακόν να μη εβρίκ’ μας.
Εί κιτί μαυράκλιαροι Ρωμαίοι, κάποτε εσκοτούστουν για το έθνος και τη Ρωμιοσύνεν …ατώρα πα σκοτούστουν απάν σην γιαγμάν (κλoπή) και σην μοιρασέαν.
Ατσά μερ είν τα παλικάρια να παραστέκν, σ’ αβού το ψυχομάσεμαν τη ρωμιοσύνες, μερ είν οι προτώγερ’ π’ εβάλναν το κιφάλ ν ατουν’ ς σ’ αξινάρ;
Ο λαόν ερούξεν κι αραεύ τον πιστεμένον άγουρον να θέκ απάν ατ τ’ ομούτια τ’.
Αναμέν τον θερεμένον φλαμπουράτεν ν’ εβγαίν εμπροστά και πακλαεύ τα καταμάγιας ντ’ εγόμωσαν τον τόπον.
Έναν ομούτ επέμνε μας, ν’ ανοίγνε τα σεντούκια τουν οι Εμίνηδες και οι Πασάδες τη Ρωμανίας και δίν’ ε τα παράδας οπίς… Κι επ’ εκεί να ρούζουμ’ άμον μελεσσίδια ‘ς ση δουλείαν και χτίζουμ’ και γουρεύουμ’ απ’ άρχης αβού το πουγαλεμένον την πόλ.
Έϊ μαύρον Ρωμανία, ντο έν το χαλ’ ντ’ εμετεστάθες… ανάσταση έρται και στέκ. Ατσάπα ποίος θα κρούει τα καμπάνας…ατσά ποίος θ’ άφτ’ τα λαμπάδας…
… Άνοιξη έρθεν και τα τσιτσέκια απ’ άκρας ανθούν και φλουγγίζ’νε… μον’ τα μουράτια τη κοσμί επέμναν απλέρωτα .
Ουρανόν ακόμαν λιβωμένος τερεί μας απές ’ς σα πικραμένα τ’ ομμάτια και διακρύζ’ με τ’ εμάς…
Και αφκά ‘ς σην γήν η γραού( πάχνη) έναν χεραίαν εκαπάτεψεν τα ψύα μουν….
Κι ο Θεόν ; κι ο θεόν τερεί μας από πάν και θαμάεται ..
…Μώ την πίστη σ’! όλια τα ευλοϊας εδέκα σ’ αβού τον τόπον, και το ψωμίν ‘κι συνεφτάν!……
Επωδός
Μάνα, το σαράντα ένα έρθεν οξ’οπίς,
με ξερόν ψωμίν θα ζούμε κι άναλον χαβίτς.