Γράφει ο Γεώργος
Μ. Μπόντας
Τέως Δ/ντής της
Μανουσείου Δημόσιας
Βιβλιοθήκης Σιάτιστας – Λαογράφος
Αφορμή για το σημείωμά μου αυτό είναι μια αξιόλογη εργασία που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Ελληνική Ιατρική» τόμος 27ος, τεύχος 4ο, Θεσ/νίκη 1958 του ιατρού παθολόγου Ευγενίου Κ. Σιδηροπούλου, με τον τίτλο «ΕΝ ΣΠΑΝΙΟΝ ΒΙΒΛΙΟΝ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΟΣ».
Η εργασία αυτή αναφέρεται σε ένα βιβλίο ιατρικής του 18ου αιώνα με συγγραφέα τον Ούγγρο καθηγητή της ανατομίας και της φυσιολογίας στη Βασιλική Ακαδημία της Πέστης, Σαμουήλ Ράτζ. Το βιβλίο αυτό με τίτλο «Ιατρικαί παραινέσεις» το μετέφρασε από την ουγγρική στην Ελληνική γλώσσα ο διάσημος Σιατιστινός λόγιος και σοφός του τέλους του 18ου αιώνα Γεώργιος Ζαβίρας και το κυκλοφόρησε το έτος 1787.
Ο Γεώργιος Ζαβίρας ο Σιατιστεύς, όπως με μεγάλη υπερηφάνεια υπογράφεται στο βιβλίο είναι μια σημαντικότατη φυσιογνωμία του Ελληνικού διαφωτισμού του 18ου αιώνα και από τους πρωτεργάτες της Ελληνικής Αναγγενήσεως. Γεννήθηκε το έτος 1774 στη Σιάτιστα από πατέρα κοσμογυρισμένο πραματευτή και φαρμακοποιό και έλαβε ικανή μόρφωση στο σχολείο της γενέτειρά του από σπουδαίους δασκάλους, όπως από τον Νικόλαο Βάρκοση από τα Ιωάννινα.
Μετά όπως γράφει ο ίδιος «Χαίρειν εάσας την σχολήν απολιπών την πατρίδα τω 1760 ανήλθεν εις Ουγγαρίαν και τον εμπορικόν ησπάσατο βίον». Το 1770 παρακολουθεί στην Κολωνία τις παραδόσεις της νεότερης φιλοσοφίας και αφιερώνει τις ώρες της σχολής του σε φιλολογικές μελέτες. Ακόμα ο Ζαβίρας συνέγραψε σπουδαιότατα έργα και δημιούργησε αξιόλογη βιβλιοθήκη.
Πλην των πρωτοτύπων αυτών έργων ο Ζαβίρας προέβη σε μεταφράσεις πολλών έργων από τη Λατινική, τη Γαλλική, τη Γερμανική και την Ουγγρική.
Ένα από τα έργα αυτά είναι και το έργο «Ιατρικαί Παραινέσεις» που αποτελεί όπως αναφέραμε μετάφραση από την ουγγρική γλώσσα στη νεοελληνική.
Ο Ζαβίρας αφιερώνει τη μετάφρασή του στον συγγραφέα του βιβλίου «Τω περικλεεστάτω κυρίω Σαμουήλω Ράτζ τω ευγενεί Ουγγάρω τω των ελευθέρων τεχνών της τε φιλοσοφίας και ιατρικής διδασκάλω τω της εν Πέστα Βασιλικής ακαδημίας δημοσίω διατεταγμένω της ανατομίας και φυσιολογίας καθηγητή».
Δεν θα αναφερθώ στην περιγραφή και την ανάλυση του σπάνιου αυτού βιβλίου, γράφει ο Σιδηρόπουλος. Εκείνο που ιδιαίτερα θέλω να τονίσω είναι ότι οι λόγοι που ώθησαν τον μεγάλο αυτόν Έλληνα πατριώτη και συγγραφέα να προβεί στην έκδοση του βιβλίου.
Ο επιστολογράφος υπογραμμίζει ότι βασικός λόγος που παρότρυνε τον Ζαβίρα να εκδόσει το έργο του Ούγγρου καθηγητή ήταν η έλλειψη παρόμοιων έργων στην ελληνική γλώσσα για τους Έλληνες γιατρούς. Είναι πραγματικά συγκινητική η προσπάθεια του Ζαβίρα σε μια εποχή σκλαβιάς που μόλις άρχισαν να διαφαίνονται οι καρποί του Ελληνικού διαφωτισμού να στραφεί προς μία ωφελιμιστική για την Ελληνική ιατρική κατεύθυνση και να δώσει μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία.
Ο Ζαβίρας ομολογεί στον πρόλογό του, ότι υπάρχουν συγγράμματα παρόμοια με τον καθηγητή Ράτζ, μεταξύ των αρχαίων μας προγόνων «αλλά αυτά και σπάνια και δύσληπτα τοις πολλοίς είναι. Ως εκ τούτου πολλοί εκ των ημετέρων βιαζόμενοι εκ των ασθενών πίπτουν ελεεινώς εις τας χείρας των νομιζομένων ιατρών (οίτινες ούτε το τι εστί ιατρός ηξεύρουσι) και αθλίως στερούνται από την φιλτάτην αυτών ζωήν». Όπως μπορεί να συμπαιράνει ο αναγνώστης, ο Ζαβίρας αναφέρεται στους κομπογιαννίτες που λυμαίνονταν την κοινωνία της εποχής του στην υπόδουλη Ελλάδα, ενώ αντίθετα, επαινεί τους επιστήμονες γιατρούς, για τους οποίους τονίζει: «Δεν ομιλούμεν δια τους εξοχωτάτους ιατρούς του γένους ημών οίτινες εσπούδασαν και καθ’ εκάστην σπουδάζουσι αυτήν την ευγενή επιστήμην σχεδόν εις πάσας τας ακαδημίας της Ευρώπης, αλλά δια τινάς κυκλοφόρους τους κοινώς σακκουλιαραίους οίτινες ως άλλοι τινές πίθηκοι, θέλοντες να μιμηθώσι τους όντως ιατρούς επαγγέλλονται και αυτοί αναιδώς και ασυνειδότως τα της ιατρικής».
«Όθεν γίνονται τόσοι επιζήμιοι και λοιμοί εις το δυστυχές μας γένος, όπου περισσότεροι προ καιρού πέμπει εις το στόμα του θανάτου η θεραπεία και άλογος αυτών αμάθεια παρά όλαι οι ολεθριότεραι ασθένειαι…».
Και του «σοφού τούτον βιβλιαρίο» φαίνεται ότι υπήρχε μεγάλη ανάγκη κατά το τέλος του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα που έζησε ο Σιατιστινός Γεώργιος Ζαβίρας και την εκφράζει με τις φράσεις «βλέπων εγώ και υπό πολλών παρακινηθείς». Πολλά έχουν γραφεί και έχουν λεχθεί για τους κομπογιαννίτες της εποχής εκείνης. Αλλά και από την αντιπαράθεση του βιβλίου του Ράτζ με τα σημερινά δεδομένα της ιατρικής όπως αναφέρει ο Σιδηρόπουλος στην εργασία του, διαφαίνεται πόσο ατελής και «πόσο μακρινά από την σημερινή κατάσταση είναι η περιγραφή των νόσων που διατυπώνεται στο υπόψη έργο που στην εποχή του θεωρούνταν το ζενίθ της προόδου στην ιατρική επιστήμη. Αναφέρονται πολλά χαρακτηριστικά παραδείγματα που μπορεί να προκαλέσουν κατάπληξη σ’ έναν επιστήμονα της σημερινής εποχής. Η διαφορά αυτή είναι απόλυτα δικαιολογημένη και την αναφέρει ο επιστολογράφος μας στην εργασία του.
«Εκείνο πάντως, το οποίο διαπιστώνει ο μελετητής είναι η χαμηλή στάθμη της ιατρικής της χρονικής αυτής περιόδου. Βλέπει κανείς ότι η ιατρική εις το διάστημα είκοσι δύο ολόκληρων αιώνων που την χωρίζουν από την εποχή του Ιπποκράτους δεν εσημείωσεν σημαντικήν μεταβολήν τόσον εις την περιγραφήν όσον και εις την θεραπείαν των νόσων. Παρέμεινε μία επιστήμη της οποίας μέσον ερεύνης ήτο η παρατήρησις και η απλή εμπειρία. Με την αυγήν όμως του 19ου αιώνα η ιατρική απομακρυσμένη ολονέν της απλής εμπειρίας και στηριζόμενη επί των θετικών επιστημών και δη της φυσικής και της χημείας καθώς και της τεχνικής δια γοργών βημάτων σπεύδει να αναπληρώσει τας απείρους αδυναμίας της δια να λάβει εν τη συγχρόνω μας εποχή περίοπτον αληθώς θέσιν εν τη καθόλου επιστήμη».
Υ.Γ. Το άρθρο αυτό δημοσιεύεται με την ευκαιρία της έκθεσης με θέμα η Ελληνική Κληρονομιά και «η Ελληνική Ορθόδοξη διασπορά στην Ουγγαρία τον 17ο – 19ο αιώνα» στο Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης με πρωτοβουλία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης.