του Παντελή
Καραλευθέρη*
Μεγάλη αναστάτωση και ιδιαίτερη στενοχώρια προξένησε στους κατοίκους του Πτελεώνα Πτολεμαΐδας, η καταστροφή των κοιμητηρίων του χωριού, μετά την κατολίσθηση των πρανών απόθεσης των Ορυχείων της ΔΕΗ, τον Νοέμβριο του 2002.
Στην πραγματικότητα εξαφανίσθηκαν κάτω από τις αποθέσεις, όλοι οι τάφοι των προσφιλών τους προσώπων, όλη η μνήμη ουσιαστικά ενός προσφυγικού οικισμού. Για άλλη μία φορά μετά την προσφυγιά, ο ¨χώρος της μνήμης¨ που συνδέει τις γενεές μεταξύ τους χάθηκε βίαια για αυτούς τους ανθρώπους.
Στην κατάσταση αυτή εάν προσθέσει κανείς, τη διαχρονική εγκατάλειψη του χωριού λόγω των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις δραστηριότητες της ΔΕΗ και από την ανεργία, τότε η καταστροφή μοιάζει να είναι ολοκληρωτική και αναπόφευκτη.
Είναι η ίδια μοίρα των περισσοτέρων χωριών των παρυφών της λιγνιτικής λεκάνης της Εορδαίας, που υπόκεινται στις επιπτώσεις της παραγωγικής διαδικασίας εξόρυξης του λιγνίτη για τις ανάγκες εξηλεκτρισμού της χώρας.
Μία αναγνωρισμένα πλέον δύσκολη κατάσταση, που επαναφέρει διαρκώς στο δημόσιο διάλογο, τους τρόπους και τα μέσα ανταπόδοσης της ΔΕΗ και της χώρας ολόκληρης προς τους πληττόμενους κατοίκους της περιοχής.
Ο πόρος ανάπτυξης-λιγνιτικό τέλος που κατακτήθηκε με αγώνες, οι απαλλοτριώσεις, οι οικονομικές αποζημιώσεις και οι θέσεις εργασίας που διαρκώς λιγοστεύουν, είναι κάποια από τα μέτρα ανταπόδοσης, αλλά προφανώς δεν φθάνουν για να καλύψουν όλο το μέγεθος των απωλειών. Ιδιαίτερα εκείνων των ψυχολογικών, που στο παρόν δεν είναι ευδιάκριτες, αλλά στις πρώτες μετα-βιομηχανικές γενιές θα είναι σχεδόν ανάλογες με αυτές τις προσφυγιάς.
Το τραγικό γεγονός της εξαφάνισης των κοιμητηρίων του Πτελεώνα ¨φέρνει¨ βίαια στο παρόν, εικόνες από το μέλλον.
Τις εικόνες των παιδιών της δεύτερης και τρίτης γενιάς των ¨απαλλοτριωθέντων¨, που θα αναζητούν την Εξοχή, την Χαραυγή, την Καρδιά, τον Κόμανο, τον Κλείτο, τον Πτελεώνα, την Μαυροπηγή, την Ποντοκώμη και πόσα άλλα χωριά ακόμη, μία κοινωνία ολόκληρη δηλαδή, τη νεότερη Εορδαία.
Ονόματα, τοπωνύμια, θρύλοι, παραδόσεις, γενεαλογικά δένδρα, γλώσσες, ιδιώματα καλλιέργειες, χιλιάδες στοιχεία που συγκροτούν μία κοινωνία, χάνονται απότομα μέσα σε μία και μόνο γενιά. Είναι μία βίαιη ιστορική μεταβολή με όλες τις επιπτώσεις.
Η αναπαράσταση συμβόλων τα οποία συμπυκνώνουν τις αξίες μίας κοινωνίας και η ανιστόρηση μνημείων που είχαν παλαιότερα ιδιαίτερο θρησκευτικό και πνευματικό ρόλο, είναι παγκόσμια μία συνήθης πρακτική για να σωθεί ότι μπορεί από τους ανθρώπους και τις παραδόσεις ενός τόπου, στην μνήμη της ιστορίας.
Στην Ελλάδα αυτή η επιλογή λειτούργησε ευεργετικά μετά την προσφυγιά του 1922, με την επανάληψη των ονομάτων των πόλεων και χωριών της Ανατολής ( Νέα Σμύρνη, Νέα Χαλκηδόνα, Νέα Κερασούντα, Σούρμενα), την ανιστόρηση θρησκευτικών και πνευματικών μνημείων (Μικρασιατική Στέγη, Παναγία Σουμελά κλπ) και τη δημιουργία ιστορικών μνημείων που πάμπολλα πλέον υπάρχουν στην Ελλάδα και λειτουργούν ως χώροι απότισης μνήμης και τιμής στα θύματα της καταστροφής.
Παρακολουθούμε καιρό τώρα, τη διαμάχη των κατοίκων του Πτελεώνα με τη ΔΕΗ σχετικά με την αποκατάσταση της καταστροφής των κοιμητηρίων.
Ο διάλογος αυτός, με όποια χαρακτηριστικά αποκτά κάθε φορά, πιστεύω πως γίνεται σε λάθος βάση.
Είναι προφανές, πως είναι αντικειμενικά αδύνατον, να αναζητηθούν κάτω από εκατομμύρια τόνους χωμάτων, οι τάφοι και έως απίθανο να διαχωριστούν τα οστά των νεκρών, ώστε να αναγνωρισθεί η ταυτότητά τους και να ξαναγίνει νέο κοιμητήριο.
Αυτή είναι η μία διάσταση του πρακτικού μέρους του προβλήματος.
Είναι όμως ιδιαίτερα παράλογο να πιστεύουμε πως θα αποκατασταθεί η μνήμη των νεκρών αυτών, με τις οικονομικές αποζημιώσεις που διεκδικούν και πιθανά να πάρουν κάποτε οι συγγενείς τους.
Είναι κρίμα η μνήμη αυτών των νεκρών που ήρθαν πρόσφυγες μετά το 1922, δούλεψαν, δημιούργησαν, πολέμησαν στην Αλβανία και έπεσαν ηρωικά, να γίνεται αντικείμενο εργολαβικής διεκδίκησης των δικηγόρων και να περιφέρεται από δικαστήριο σε δικαστήριο και από αίθουσες συνεδριάσεων σε τηλεοπτικά παράθυρα. Δεν είναι ¨όμορφος αγώνας¨, αυτός, δεν μοιάζει ηθικό το περιεχόμενο της διεκδίκησης.
Η ΔΕΗ έχει ευθύνες. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να ακολουθήσει την πεπατημένη οδό, της τακτικής των δικαστηρίων, όπως με τις απαλλοτριώσεις και τα περιβαλλοντικά θέματα. Δεν είναι χωράφι ή στάβλος η μνήμη ώστε να αποζημιωθεί με χρήματα, ούτε μπορεί και πρέπει να ευτελίζει την ανάγκη των ανθρώπων να έχουν μία επαφή με τους προγόνους τους.
Δεν υπάρχει ηθική σε αυτή την παράλογη ανταλλαγή αξιών. Η αξία της μνήμης με χρήματα!!!
Η ΔΕΗ πρέπει άμεσα να εκπονήσει μία μελέτη σε συνεννόηση με την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης, την Τ.Ε.Δ.Κ., τον Δήμο, τους δημότες και σε συνεργασία με αρχιτέκτονες, ιστορικούς και λαογράφους, για την κατασκευή ενός μεγάλου μνημείου – τύμβου στον Πτελεώνα, σε ασφαλή χώρο από πιθανές μελλοντικές χωματουργικές ανακατατάξεις, όπου θα αναγραφούν όλα τα ονόματα των νεκρών και θα αναρτηθούν οι φωτογραφίες τους.
Το μεγάλο αυτό κενοτάφιο, κάτι ανάλογο με την Μακεδονίτισσα στην Κύπρο, όπου έχουν ενταφιαστεί συμβολικά όλοι οι στρατιώτες της Ε.Λ.Δ.Υ.Κ., θα λειτουργεί ατομικά για κάθε κάτοικο του Πτελεώνα ως οικογενειακός τάφος αλλά και ομαδικά για την κοινωνίας μας, ως ένας έξοχος χώρος πραγματικής τιμής και μνήμης για τους νεκρούς που χάθηκαν.
Ταυτόχρονα θα λειτουργεί ως σύμβολο ενότητας όλων των κατοίκων του χωριού που διασκορπίστηκαν σε όλα τα μήκη της γης, αλλά και ως αιτία και χώρος συνάθροισης στο μέλλον.
Το χωριό θα χαθεί κάποτε, το μνημείο όμως θα μείνει.
Πέραν αυτού και πέριξ του μνημείου η ΔΕΗ πρέπει επίσης να κάνει συμβολική αναδάσωση και να ονοματίσει με το όνομα κάθε νεκρού, κάθε ένα από τα δέντρα του δάσους αυτού. Ο περίπατος των απογόνων στο δάσος αυτό στο μέλλον θα είναι η σύνδεση τους με το παρελθόν του χωριού και τους ανθρώπους του.
Ο χώρος αυτός, μαζί με το μουσείο λιγνίτη που θα κατασκευασθεί, μπορούν να αφιερωθούν στη μνήμη των χωριών που χάθηκαν και θα χαθούν. Μαζί με το εκθεσιακό κέντρο της ΔΕΗ και ίσως ένα βιομηχανικό μουσείο καθώς και την πίστα μηχανοκίνητου αθλητισμού, μπορούν να αποτελούν ένα δίκτυο επισκέψιμων χώρων με αναπτυξιακά χαρακτηριστικά. Έτσι θα ξαναπάρει ζωή ο τόπος.
Η ΔΕΗ έχει υποχρέωση να χρηματοδοτήσει το έργο αυτό άμεσα όσο και αν κοστίσει και οι κάτοικοι, έχουν την υποχρέωση να στηρίξουν την προσπάθεια δίνοντας περισσότερο ηθικό νόημα στην διεκδίκηση της ¨τιμής των νεκρών¨.
ΕΤΣΙ ΠΡΕΠΕΙ.
* Μέλος Δ. Σ.
της ΓΕΝΟΠ/ΔΕΗ
Μέλος Δ. Σ. της Παμποντιακής Ομοσπονδίας
Ελλάδας