Από όλους τους ανώτερους ζωντανούς οργανισμούς που υπάρχουν στη γη, μόνο ο άνθρωπος έχει το χάρισμα και το προνόμιο να εξελίσσει τις νοητικές και ψυχικές του δυνάμεις σε τέτοιο βαθμό ώστε να αποκτά την ικανότητα της αυτογνωσίας και του αυτοελέγχου, να γίνεται δημιουργικό άτομο, ενεργό μέλος του κοινωνικού συνόλου και να προσφέρει στην προαγωγή του πολιτισμού.
Με άλλα λόγια ενώ τα ζώα παραμένουν στο στάδιο των ενστίκτων, ο άνθρωπος από τότε που γεννιέται αρχίζει να διαμορφώνει προσωπικότητα. Η διαμόρφωση αυτή της ανθρώπινης προσωπικότητας ακολουθεί μια συνεχή ανοδική πορεία της ψυχοπνευματικής ανάπτυξης του ατόμου.
Κορυφαίοι ψυχολόγοι και παιδαγωγοί διαπιστώνουν ότι η προσωπικότητα του ανθρώπου θεμελιώνεται ηλικία και ότι η πλήρης διαμόρφωση συντελείται την περίοδο της εφηβείας. Τότε δηλαδή ο άνθρωπος ως άτομο αποκτά οντότητα, υπευθυνότητα, πνευματική και ηθική αυτονομία.
Η ωρίμανση της προσωπικότητας, κατά την οποία το άτομο έχει τη δυνατότητα να δρα αποκλειστικά με τη δική του βούληση και είναι υπεύθυνο για τις πράξεις του, προϋποθέτει την ύπαρξη της ελευθερίας.
Η ελευθερία είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση. Ο άνθρωπος ως ψυχοπνευματική οντότητα δεν μπορεί να ζήσει και να αναπτύξει όλες τις δυνάμεις του, χωρίς ελευθερία όπως κάθε ζωντανός οργανισμός δεν μπορεί να ζήσει και να αναπτυχθεί χωρίς οξυγόνο.
Είναι γνωστό πόσο υποβιβάζεται η ανθρώπινη προσωπικότητα, όταν το άτομο στερείται το δικαίωμα της ελευθερίας, αλλά είναι επίσης γνωστό ότι αυτό το αναφαίρετο δικαίωμα του ανθρώπου πρέπει να ασκείται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην παραβιάζεται η ελευθερία και τα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων.
Προκύπτει όμως το ερώτημα πως αν είναι δυνατό το άτομο σε κάθε στάδιο της ηλικίας του να απολαμβάνει τον ίδιο βαθμό ελευθερίας, αφου είναι γνωστό ότι έχει ανάγκη από το άμεσο περιβάλλον του και την αγωγή για να ολοκληρώσει την ανάπτυξή του.
Ο άνθρωπος γεννιέται με πολλές ατέλειες και αδυναμίες και για να ωριμάσει σωματικά και ψυχικά χρειάζεται να μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα.
Επειδή δεν είναι δυνατό να περιγράψουμε όλα τα στάδια της ηλικίας και τις διακυμάνσεις θα ασχοληθούμε περισσότερο με τη σοβαρότερη ηλικία που είναι η εφηβεία, γιατί στην περίοδο αυτή η λειτουργία της νόησης ισχυροποιείται ακόμα περισσότερο, αλλά και ο άνθρωπος ασχολείται με την επιστήμη της τέχνης και την κοινωνική ζωή, εξακολουθεί να ανέρχεται ο βαθμός της νοητικής του ανάπτυξης.
Τα συναισθήματα και η βούληση του εφήβου ωριμάζουν και αποκτά ηθική αυτονομία.
Τα ενδιαφέροντά του εξακολουθούν να είναι μεταρρυθμιστικά.
Απαιτεί ιδεώδεις γονείς, ιδεώδη κοινωνική και πολιτική διάρθρωση, ιδεώδη ηθική, αλλά επικρατούν και τα λογικά ενδιαφέροντα.
Ο έφηβος ιεραρχεί τις αξίες και υποτάσσει το εγώ του στα ιδεώδη, εμφανίζει καλαισθητικές ανησυχίες, επαγγελματική κλίση και προτίμηση. Ο έφηβος όμως, σαν ώριμο άτομο με ανεπτυγμένες σε μεγάλο βαθμό όλες τις ψυχικές του δυνάμεις, με το δυναμισμό του, την αυθορμησία του, τη διάθεση για δημιουργία και τα όνειρά του για το μέλλον απαιτεί μεγάλα περιθώρια ελευθερίας.
Και πραγματικά στο στάδιο αυτό της ηλικίας του ανθρώπου η ελευθερία είναι περισσότερο χρήσιμη, γιατί χωρίς αυτή ο έφηβος δεν μπορεί να δράσει και να δημιουργήσει, δεν μπορεί να ετοιμάσει το μέλλον του σύμφωνα με τα όνειρά του, να αναδειχτεί δραστήριο μέλος της κοινωνίας και καλός πολίτης και γενικά να διοχετεύει το δυναμισμό του.
Ο έφηβος έχει φιλοδοξίες για την προσωπική του πρόοδο, για την κοινωνική και πολιτική αναμόρφωση και πολιτιστική ανάπτυξη στην κοινωνία που ζεί.
Υπάρχει όμως ένα ερώτημα για το αν είναι αρκετή η ωριμότητα και τα ψυχικά του προτερήματα του εφήβου, ώστε αυτός να μην έχει ανάγκη καθοδήγησης, αλλά να δρα σε κάθε περίπτωση με απόλυτη ελευθερία.
Πιστεύω ότι ο έφηβος αλλά και ο ενήλικας που δε γνώρισε οικογενειακή στοργή και προστασία και έζησε σε συνθήκες στέρησης και καταπίεσης μέσα σε μια άδικη κοινωνία, μπορεί να αναπτύξει αντικοινωνικές διαθέσεις και να παρασυρθεί σε πράξεις που στρέφονται κατά των συνανθρώπων του, κατά της οργανωμένης κοινωνίας. Μπορεί ακόμα να γίνει αίτιος βλάβης ή καταστροφής της σωματικής και ψυχικής του υγείας.
Ο συναισθηματισμός, η ορμητικότητα, η επαναστατικότητα του χαρακτήρα και η άκρο προοδευτικότητα του εφήβου περιέχουν κάποιους κινδύνους, όταν ο δυναμισμός του διοχετεύεται σε διαφέροντα που προέρχονται από αντιλήψεις και ιδέες που αντιμάχονται τις αξίες της ζωής και της ελληνοχριστιανικής παράδοσης.
Η πείρα της ζωής μας διδάσκει ότι ο άνθρωπος δεν παύει να διορθώνει τα ελαττώματά του και να βελτιώνει τον εσωτερικό εαυτό του και στα προχωρημένα ακόμα στάδια της ηλικίας του.
Χρειάζεται λοιπόν ιδιαίτερη φροντίδα και ειδικό χειρισμό ο έφηβος γιατι δεν είναι δύσκολο να παγιδευτεί σε μια ψυχική κατάσταση που θα τον ωθήσει σε πράξεις καταστρεπτικές για τον εαυτό του και την κοινωνία.
Από τις παραπάνω σκέψεις διαπιστώνεται ότι ο βαθμός της ελευθερίας που απολαμβάνει ο αναπτυσσόμενος άνθρωπος είναι ανάλογος με το βαθμό ανάπτυξης των νοητικών και ψυχικών δυνάμεων. Εάν ο έφηβος στερηθεί την ελευθερία τότε εμποδίζεται η ομαλή ψυχική του εξέλιξη και προκαλούνται στην ψυχή διαταραχές που είναι δυνατόν να αποτελέσουν μόνιμες καταστάσεις.
Στην περίπτωση όμως κατά την οποία θα τους παρασχεθεί ελευθερία χωρίς κανένα περιοριστικό μέτρο, τότε βλάπτεται η ομαλή εξέλιξη της προσωπικότητας του και οδηγούνται προς την αναρχία και την υπονόμευση της κοινωνικής ζωής.
Έτσι ούτε η δέσμευση της ελευθερίας, ούτε η κατάργηση κάθε αναγκαίου περιοριστικού μέτρου συντελεί στην ομαλή ψυχική εξέλιξη και πρόοδο του ατόμου και στην ανάπτυξη και πρόοδο του κοινωνικού συνόλου.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ